George Washington, yekem serokê Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê, ji 1789 ta 1797

welat + î + hevgir Binêre "Bundesland" a Cermanya û Otrîşê

ji erebî: nûwelidî, nûhatî, nûzayî, zarrok

protohindûewropî: wes- ("kirrîn û firotin") > wes-no- ("biha, nirx")protoaryayî: wahna- ("biha, nirx")Middle Persian: wahāg ("bazarr, ticaret")Sogdî: xwqr- ("dikandar, firoşkar") fa: bahā ("biha, nirx") ... (Zazakî: vay ("biha, nirx") irSanskrîtî: vasná- ("biha, nirx")Ermenî: gin ("biha, nirx")Latînî: vênum ("firotin")Çavkanî: Watkins p.100

ji protohindûewropî vesar < vesr̥, hevreha behar ya soranî, wesar ya zazakî, vehere ya avestayî,  vehar  ya  pehlewî,  behar  ya  farisî,  र्सन्ि(vesenta:  bihar)  û  र्सर्(veser:  spêde,  sibe) yên sanskrîtî, գարուն (garun) ya ermenî, έαρ (êar: bihar) ya yûnanî, весна (vêsna: bihar) ya rusî, vēr ya latînî, vår ya danmarkî, norwecî û swêdî... Peyvên tirkî ilkbahar (bihar) û sonbahar (payiz) ji zimanekî îranî hatine deynkirin û ilk (pêşîn) û son (dawîn) yên tirkî lê hatine zêdekirin.protohindûewropî vesar < vesr̥,protoaryayî:Avestayî: vehereMiddle Persian: veharFarisî: beharMazanderani: vesar ("ava hênik")Talişî: avasor ("bihar")Tatî: vesar  ("bihar") ... Kurmancî: biharKurdî (Soranî): behar hewramî: wehar feylî\kelhurî: weharZazakî: wesarÇavkanî: Ludwig p.177, Mehdi Mir-Sadeqi 326

hevreha  soranî  واحه(waḥe),  farisî  واحه(vahê),  tirkî  vaha,  hemû  ji  erebî  واحة(waḥet)  jikopti ⲟⲩⲁϩⲉ (waḥe) jimisri wḥỉ, bi hiyerogrîfî <hiero>G43-V28-G1-X1:N25</hiero> (wḥȝt) ku jê bi rêya  yûnanî  ὄασις  (oasis)  ketiye  zimanên  ewropî  jî  wek  ku  li  jêr  ji  wergerran  diyar  e  û  bi  heman rêya yûnanî ketiye aramî jî: ܐܘܣܐ(ewwasa).

ji erebî والي (walî), hevreha welî, wilayet.

bi rêya soranî وانه(wane) ji hewramî wane (xwandin, xwendin), hevreha belûçî وانگ(waneg: xwandin, zazakî -wan- ku rehê dema niha ji lêkera wendene (xwandin, xwendin) e, gotin), ji îranî. Bo zêdetir agahiyan, binêrin:  xwandin.

protohindûewropî wekw- ("gotin") protoaryayî weç- ("gotin")Avestayî: vaxş ("peyv, deng")Middle Persian: wg ("deng") Farisî: bang ("deng") Kurdî: bang, deng, -bêj-,  awazBelûçî: gwānk ("deng") sîvendî: vang ("deng") ... Zazakî: veng ("deng"), vaten (gotin), vacayen (behs kirin)Sanskrîtî:  र्च(vac)  ("peyv,  gotin"),  र्क्त्र(vektra)  ("dev")Latînî:  vox  ("veng")Yewnanî:  êpos (dastan) Çavkanî: Cheung p.404, Horn p.41, Watkins p.97, Etymonline Hem-rıstım: deng, - bêj-

hevreha  soranî  بۆق/  boq,  kelhûrî  qurrwaq  û  farisî  قورباغه(qûr-baẍê),  hemû  ji  tirkî  (zimanekî tirkîkî  lê  ihtimal  e  ne  ji  tirkiya  Tirkiyê),  bi  tirkî  kur-bağa,  azerî  qur-bağa,  ozbekî  qur-baqa,  qazaxî құр-бақа (qur-baqa), tirkmenistanî gurbaga, gagawzî kurbaa, başkîrî баҡа (baqa), kirgîzî бака (baka),  oyxirî  پاقا(paqa),  hemû ji  maktirkî baqa /  qurbaqa.

ji  hewramî,  bide  ber  watey  (gotin),  bi  rêya  soranî  derbasî  kurmancî  bûye.  Maneya  "wate" ji "gotî" bûye "anku, yanî" paşî bûye "mane, mena". Bo guherîna maneya vê peyvê, bide ber tirkî "demek" (gotin > anku > mane: "ne demek maneya wê çi ye?") yan jî peyvên erebî yên hevreh "yenî" û  "mena".

ji hewramî, bide ber watey (gotin), bi rêya soranî derbasî kurmancî bûye.

hevreha farisî واى (vay), avestayî vay ji îranî

têkilî westin, hevreha bazî, farisî "bazî" û "baxten" (-baz-: lîstin) ji îranî

ji inglîzî webmaster (hosteyê/a malperrê)

ji erebî وعد (wed), hevreha aramî ܘܥܕܐ (weda), îbrî ועד (weeḏ)

ji erebî وحدة (weḥdet) ji وحید (weḥîd: tenê) ji احد (eḥed: yek, tenê), hevreha îbranî אחד (êxad), aramî ܚܕ * חד (xed: yek), akadî êdu

ji erebî وحشي (weḥşî) ji îranî, hevreha pehlewî û avestayî vexş- (şîn bûn, gihiştin, hatin) anku "wehşî" di esil ew giya yan heywan bûn ku bi xwe çêdibûn û mezin dibûn, nedihatin çandin  yan  xwedîkirin.  vexş-  herwiha  serekaniya  peyva  binefş  e,  bi  avestayî  vene-vexşe-.  vexş- ji  protohindûewropî  h₂ewg-  (şîn  bûn)  e  ku  herwiha  serekaniya  աճեմ(açêm)  ya  ermeniya  kevn, αὐξάνω  (aûksano)  ya  yûnaniya  kevn,  ageo  ya  latînî  wax  ya  inglîzî  öka  ya  swêdî,  áugti  ya  lîtwanî ye.

hevreha soranî واڵت(wiłat), herdu ji wîlayet ji erebî والیة(wilayet), ji eynî rehî: walî, welayet, eyalet, ewliya, welî, mewla, mewalî,  mal...

ji erebî ولد (weled: kurr, zarrok), hevrehên din ji erebî wîlad, mîlad, weled, welidandin, welidîn, hevreha ji aramî yelda, hevreha aramî ܘܠܕ (w-l-d-: welidandin) û îbrî ילד (y-l-d-: welidandin), akadî weladu... hemû ji proto-samî walad- (ji dayik bûn)

protohindûewropî: welə- ("hirî, pûrt") > wolko- ("mû, hirî, pûrt; giya; daristan") protoaryayî:  warka-  ("belg,  pel")  Avestayî:  verke-  ("belg,  pel")Pûnjabî:  wrgr  ("belg,  pel")Middle Persian:  werg  ("belg,  pel")  Sogdî:  wrkr  ("belg,  pel")  Farisî:  berg  ("belg,  pel")Mazanderani:  verek ("belg, pel") Kurdî: belg > pelg > pelZazakî: velg ("belg, pel")Sanskrîtî: velke- ("perr,  bask") ...Latînî: vellus- ("hirî, pûrt")Almanî: Wolle- ("hirî, pûrt")Înglîzî: wool- ("hirî, pûrt")

ji erebî w-l-d- + kurdî -andin, binêre: weled.

ji erebî وقار (weqar), hevreha aramî ܐܝܩܪܐ (yeqara), îbrî יקר (yêqar), ji rehê: w-q-r (giranî, giran bûn)

ji erebî وقف (weqf) ku pirhejmara wê ewqaf e.

ji erebî وقیة(weqiyet) ji yûnanî ουγκιά (ounkiá) ji latînî uncia ji unus (yek). ji eynî rehî: ounce û inch yên inglîzî

hevreha  din  ya  kurmancî  ber-,  soranî  بهر(ber)  û  وهر-  (wer-),  zazakî  we-,  farisî  بر(ber:  ser, wer-), pehlewî apar (eper), hexamenişî upariy- (upariy), avestayî upairi- (upeyri-), sanskrîtî उपरर(upari),  albanî  epër,  yûnaniya  kevn  ὑπέρ  (hupér  -->  hîper),  latînî  super  (ji  eks-uper), almanî über, ober, inglîzî over, swêdî över... hemû ji protohindûewropî upér (li ser, li serî). ji eynî  rehî  ihtimalen  jor  (kurtkirina  "ji  +  wer-"  -  bide  ber  latînî  super  ji  "ex  +  uper"  (ji  +  wer/ber").

ji tirkî ördek yan ji zimanekî din yê tirkîkî, hevreha azerî ördək / өpдәк, kirgîzî өрдөк (ördök), teterî ürdäk ku hemû ji ötür- (qîzîn ya tirkiya kevn in (bi tirkiya nû öttürmek). Heman peyv wek اردک (ordek) ketiye farisî jî.

ji erebî ورقة(wereqet) ku forma mê ye ji ورق (wereq: belg, pelg, pel, belçim), hevreha maltî weraq, aramî ܝܘܪܩܐ (yurraq: kesk), îbrî ירוק (yoraq: kesk), ugarî 𒉈𒉈𒉈 (yrq: zer), akadî 𒉈 (warqu, SIG7, IGI-gunû: kesk; zer)... ji proto-samî waraq- (kesk; zer; belg) ji proto-afroasyayî waraq- (kesk), bide ber misriya kevn <hiero>i-A-q:t-M2</hiero> (j3qt: sebze), <hiero>M13- D:Y1</hiero> (w3ḏ: kesk) û <hiero>y-r-q</hiero> (y-r-q-: pîvaz, sebze). Forma ewraq pirhejmara li gor rêzimana erebî ye. Forma weraqe bi metatezê ji forma pirhejmar ewraqê peyda bûye. Formên wek "ewraqan, ewraqên" pirhejmariya dubarekirî ne.

wergêrran anku wergerrandin, binêre -gêrr.

ji erebî ورم (werime: "werimîn") + kurdî + -în, hevreha "werem" û werimandinê. Heman peyv bi maneya "seletan"ê wek verem ketiye tirkî jî.

hevreha  soranî  بهڕوو(berrû),  kirdkî  balo,hewramî  belû,  farisî  بلوط(belût),  pehlewî  belûtji îranî ji protohindûewropî gʷlh₂eno- ku herwiha serekaniya peyva rûsî жёлудь (joludi), yûnanî βάλανος (balanos), latînî glans e. ji bilî zimanên îranî, herwiha di zimanên slavî û romenî de jî peyveke  berbelav  e.  Guherîna  "w  >  b"  di  zimanên  îranî  de  diyardeyeke  berbelav  e.  Peyva  erebî بلوط(belûṭ:  berrû)  ji îranî  ye û  bi rêya  erebî wek bellota ketiye  spanî jî.

ji protohindûewropî werǵ- (kirin) (wérǵom: kar, xebat, ked), hevreha avestayî 𒉈𒉈𒉈𒉈𒉈𒉈𒉈 (varizim:  kar,  xebat,  ked),  parsî  verj  (zanist,  hişmendî),  pehlewî  verz,  farisî  ورز(verz)  û  برز(berz: zevî), ermenî գործ (gorç: (kar, xebat, ked), yûnaniya kevn ἔργον (êrgon: (kar, xebat, ked), inglîzî work (kar, xebat, ked), rusî vérša... Di kurdî de pêşî wateya peyvê ji "ked"ê bûye "keda demsalê" (cotkarî) û paşî jî bûye demsal. Şopa maneya ked û xebatê hê jî di peyva werziş de diyar e. ܒܪܙܐ (berza) ya aramî ji îranî hatiye  wergirtin.

ji farisî ورزش (verziş) ji ورزیدن (verzîden) ji ورز

hevreha  soranî  ﮔوریس(gurîs),  hewramî  arwîs,  belkî  herwiha  farisî  رسن(resen),  pehlewî  û parsî  resen,  eresen,  sanskrîtî  रशना(raśanā)...  ji  protoaryayî.  առասան(aṙasan)  /  երասան (erasan) ya ermenî ji zimanekî îranî hatiye wergirtin.

Bi pehlewî versneg bû, jê ketiye erebî jî weşeq û bi rêya erebî weke vaşak bûye malê tirkî jî.

hevreha bazî, farisî "baxten" (-baz-: lîstin) ji îranî

hevreha kurdiya başûrî veü, weü, zazakî veyve, ji îranî, binêre: bûk.

ji erebî weqt ku ew bi xwe jî ji protoaryayî bec- (parve kirin) e ku serekaniya peyva bext û bac yên kurdî ye jî û bi xwe jî ji protohindûewropî bʰeh₂g- (belav kirin) e. (Çavkanî: Cheung)

hevreha  farisî  واى(vay),  avestayî  vay-,  lîtwanî  vái,  vaĩ,  latviyayî  vai,  latînî  vae,  almanî  weh, inglîzî woe, danmarkî ve... hemû ji protohindûewropî  wai-

Bi wateya "ez" ji kurdî; bi maneya "rewş" ji erebî

ji erebî وزیر (wezîr), ji îranî, hevrehên pehlewî guzîr û viçîr, avestayî viçîre-, belkî têkilî vec- (aram kirin) ya parsî û/yan vezirke- (mezin) ya hexamenişî, bozorg (mezin) ya farisî û/yan gir / girs (zexm, mezin) ya kurmancî. Heta niha jî di çîrokên kurdî de bi forma "wezîr û gizîr" heye. Li serdema ebasiyan ev peyv derbasî erebî bûye û bi wî kirasê erebî li kurdî û farisî vegeriye. Di erebî de li gor rêzimana erebî peyvên وزارة (wizaret > kurdî wezaret) û وزراء (wuzerai: koma wezîran) jî jê hatine çêkirin.

hej + -în, ji protohindûewropî �eig- (hejîn, protoaryayî weyc-, hevreha weşîn û hilawîstin yên kurmancî, vijiyen û vijiyayîş yên zazakî, vic- ya avestayî, wîc-, vîc- yên pehlewî, farisî -bêz- (rehê dema niha ji bêxten), yûnaniya kevn êyko, inglîziya kevn wican, almanî weichen.

hevreha soranî واڵخ (wiłax), farisî اوالغ (olaẍ), belûçî الغ (laẍ), الخ (lax), hemû ji tirkî ulak yan zimanekî din yê tirkîkî, hevreha mongolî улага / улаган (ulaga / ulagan).

hevreha soranî win, farisî ﮔم (gom), gîlekî gûm, ji îranî. Bo guherîna G/W binêre: gul.

ji  protohindûewropî  kwrmi-  ji  wer-  ("gerrîn,  zivirrîn");  protoaryayî  kirmi-,  avestayî  kirime, pehlewî  kirm,  parsî  kirm,  farisî  کرم(kirm),  soranî  کرم(kirm),  zazakî  kerm,  Belûçî  kirm,  sanskrîtî कृग्नम(kṛmi),  inglîzî  worm,  latînî  vermis,  frensî  ver,  rusî  червь  (çêrvi)  protohindûewropî:  kwrmi- ("kirm") ji wer- ("gerrîn, zivirrîn") protoaryayî: krmi ("kirm")Avestayî: kirime- ("kirm")Middle Persian: kirm ("kirm, mar")Sogdî: kirm ("mar")Pûnjabî: kirm ("---")Farisî: kirm ("kirm"), kirmiz ("sor")  (<  sanskrîtî)Belûçî:  kirm  ("kirm")Kurmancî:  kirm,  kurm  ("kirm")Kurdî  (Soranî):  kirm ("kirm")Zazakî: kerm ("kirm")Osetî: kelm ("kirm; mar") Sanskrîtî: krmi ("kirm"), krmice ("sor") Latînî: vermis, verminÎnglîzî: wormFrensî: verRûsî: червь (çêrvi)... Çavkanî: Horn p.190, Watkins p.46, Etymonline

Bi avestayî versne, bi farisiya navîn gursne, bi soranî birsî, bi kurdiya başûrî wirsî, bi zazaki vêşan. Peyva birsîyê bi Kurmancî herî kevin e.

ji proto-hindûewropî wlkwos, bi avestayî vehrke, bi sanskrîtî vrkes, bi farisiya navîn gurg, bi  farisiya  nû  gorg,  bi  soranî  gurg,  bi  zazakî  verg.  protohindûewropî:  wlp-  /  lup-  ("---")  >  wlqwos- / lukwos- ("gur, gurg") protoaryayî: Avestayî: vehrka- ("gur, gurg") Farisiya Kevin: vahkāna- ("gur, gurg") Middle Persian: gurg ("gur, gurg") Farisî: gurg ("gur, gurg") Belûçî: gvarg, gurk ("gur, gurg")Mazanderani: vurg ("gur, gurg") ... irKurmancî: gurg > gur ("gur, gurg") Kurdî (Soranî): gurg, wurg ("gur, gurg") Hewramî: werg ("gur, gurg") Zazakî: verg) ("gur, gurg")Sanskrîtî:  vrkas  ("gur,  gurg")  Yewnanî:  lykos  ("gur,  gurg")  Latînî:  lupus  ("gur,  gurg")  Alm.: dicht,  Wolf  ("gur,  gurg")Înglîzî:  wolf  ("gur,  gurg")  ... Çavkanî:  Horn  p.202,  Watkins  p.102, MacKenzie P.140, Etymonline

hevreha  kurmancî  vekirin,  soranî  kirdin-ewe,  zazakî  akerdiş  ku  akerdene.  Di  kurmancî de wekî vekirin tê pêşberî me. Pêşgira şêxbizinî û zazakî ya ku xwediyê varyantên wekî o-, a-, wo-, ne, bi pêşgira kurmancî ya bi navê ve- ve xwediyê heman rehê ne. Her wiha heman peyv wekî کردن وا(vekirin)  di farisî de  jî  heye.

ji  protohindûewropî  ṷeik-,  ṷeig-  (badan,  çemandin,  tewandin),  protoaryayî  a-  +  veyg- , hevreha avestayî veêg- (rehê dema niha veêc-) (hejandin), osetî vêẍûn (hejandin, vehejandin), belûçî gêceg (hejandin; avêtin), pehlewî wêxten (rehê dema niha -wêz-), farisî آویختن(avîxten:  hilawîstin,  daliqandin)  (rehê  dema  niha:  -avîz-),  soranî  هاویشتن(hawîştin:  avêtin; rehê dema niha -hawêj-), kurdiya başûrî aştin, oyştin, zazakî eştene (navdêr: eştiş). Çavkanî: Cheung,  Chyet.

Formek devokî (kelhûrî) ye bi wateya bêje

hevreha  kurdiya  başûrî  wînce,  herdu  ji  tirkî  yan  jiazeri  yonca  ji  tirkiya  kevn  yorınçga  yan yorunçga

hevreha din ya kurmancî eyne, soranî وێنه(wêne) û ئاوێنه(awêne: eyne), farisî آیینه (ayîne/ayînê: eyne), pehlewî adênek (eyne), avestayî evi-deyenek (wêne; eyne) ji evi- (pê,  bi) dey-, dî- (dîtin), hemû ji îranî.

ji îranî, hevreha soranî وێران, farisî ویران (vîran), pehlewî evêran. "Viran" ya tirkî ji zimanekî îranî  ye.

wêr  +  -înji  protohindûewropî  wiHrós  (wêrek,  cengawer).  Hevkokên  wê  di  zimanên  lêzim de:  Baltic:  Old  Prussian:  wijrs  Lithuanian:  vyras  Latvian:  vīrs  Celtic:  wiro-  Old  Irish:  fer  Irish:  fear Manx: fer Scottish Gaelic: fear Brythonic: Old/Middle Welsh: gur Welsh: gŵr Old Cornish: uir Middle Cornish: gour Cornish: gur Middle Breton: -gur Breton: gour Gaulish: Uiro-cantus (personal name) Italic: Latin: vir Esperanto: viro Ido: viro Spanish: viril, virtud Umbrian: ueiro (accusative plural) Germanic: werāz Old High German: wer Old Frankish: wari, as in werewolf Old French: warous, garoul French: garou in loup-garou Gothic: 𐍅𐌰𐌹𐍂 (waír) Old English: wer English:  were  (werewolf,  world)  Old  Norse:  verr  Icelandic:  ver  Old  Frisian:  wer  Old  Saxon:  wer Indo-Iranian:  wiHras  Indo-Aryan  Sanskrit:  scDeva  (vīrá)  Iranian:  Avestan:  scAvst  (vīra-)  Kurdish: wêrek ("courageous"), wêrîn ("to dare") Sogdian: wyr Middle Persian: wīr rengdêrOssetian:Iron: ир (ir) "Ossetians, Ossetic-speaking people"Digor: ирæ (iræ) "Ossetians, Ossetic-speaking people" Tocharian: Tocharian A: wir

hevreha êsta / êste (niha, vê gavê) ya soranî, herwiha bide ber hasty ya inglîzî.

hevreha kurmancî mîna (herwiha bîna), farisî "manend", ji îranî

hevreha soranî برووسکه(birûske), feylî biłaçe, zazakî vire, belûçî بیر(bîr), çekî blesk, polonî błyskawica, holendî bliksem, swêdî blixt, hemû ji protohindûewropî bʰleyǵ-.

protohindûewropî:  ud-  ("derve,  derê")  +  wel-  ("badan,  çemandin")  protoaryayî:  uz- ("derve, derê") + wer- ("badan, çemandin") Avestayî: ver- ("badan, çemandin")Kurmancî zivirrandin, zivirrîn (Zazakî: zivirnayenSanskrîtî: vel- ("badan, çemandin")Yewnanî: eilein ("badan, çemandin")Latînî: volvere ("badan, çemandin")enk: wealcan ("badan, çemandin")...Çavkanî: Cheung p.419, Watkins p.98Hevreh: zi-, zirrîn,  zivirrandin

ji zimanê skotî uisge beatha yan usquebaugh ("ava jiyanê")

Bi pehlewî xwâsten, bi partî wxâşten, bi soranî xwastin, bi zazakî waştene, bi hewramî wastey. Peyva xwastinê bi kurdî herî kevin e.

herwiha guşî, hevreha soranî هێشوو / hêşû, kurdiya başûrî hûşig û xûşe / ẍûşe, farisî خوشه(xûşê), ji îranî. Formên bi W dest pê dikin aîdî kurmanciya rojhilatî ne, formên G li destpêkê di kurmanciya navendî de serdest in.