ji erebî qadir (tiwana, bişiyan, xurt, kesa/ê dikare)

ji erebî erebî قارون (Qarûn) ji îbranî ַרח ק (Korax), belkî ji yûnanî Χάρων (Xaron). Di mîtolojiya yûnanî de ew kelekvanê çemên Stuks û Axeronê ye û miriyan bi avên wan ve digihîne Hadesê anku dûjehê.

ji  erebî  قندیل(qendîl:  çira,  find,  mûm,  şemal)  ji  aramî  קנדילא(qendîla)  ji  latînî  candela  ji candere  (çirisîn,  biriqîn).  Heman  peyva  latînî  ketiye  gelek  zimanên  ewropî  jî:  inglîzî  candle,  îtalî û spanî candela, fransî chandelle, portugalî  candeia...

Yan ji tirkî kara (reş) yan jî ji ermenî qere (mezin, gir, girs, gewre) + ji tirkî dağ (çiya)

ji erebî قدس (Quds ji quds: pîrozî) ji aramî קדושה (qidoşa: pîrozî) ji akadî qeduşa.

ji  erebî  القرآن(el-Qur-an: Quran)  ji  قرآن(quran:  "xwendina  bi  dengê  bilind"  -  wek  ku  niha jî  Quran  bi  dengê  bilind  tê  xwendin)  ji  lêkera  قرء(qere-e:  xwend).  Lêkera  erebî  bi  xwe  jî  ji  aramî ji  rehê  קרי(q-r-y:  gazî  kirin,  qîrrîn)  hatiye  û  dikare  hevreha  qîrrîn  ya  kurdî,  cry  ya  inglîzî  û  peyvên wek  wan  yên  gelek  zimanên  hindûewropî  jî  be.  Peyvên  erebî  yên  têkilî  xwendinê  bi  giştî  ji  aramî hatine deynkirin ji ber ku di nav aramîaxiv û îbranîaxivan de xwendin gelek berî ereban belav bûbû. Wek "qere-e", peyva kurdî "xwendin" jî berê maneya "gazî kirin, qîrrîn"ê dida, binêrin beşa "ji" ya rûpela  xwendin.

ji erebî قرد (qird: meymûn). Bo ketina dengê "r" û dirêjbûna denê "e/i" (> a/o) bide ber peyva "xopan".

ji erebî قال (qale: got), hevreha aramî ܩܐܠ (qala), îbrî קֹול (qol). ji eynî rehî: qewl

hevreha  zazakî  qalib,  soranî  û  feylî  qałib,  şêxbizinî  qalûw,  hemû  ji  erebî  قالب(qalib)  ji  aramî קלבות * קלביד(qelbîd / qelbûd) ji yûnanî καλοπόδιον (kalopodiyon: qalibê darîn yê pêlavan) ji κᾶλον (kalon: texte, dep, darik, doqişk) + πους (pous: pê). ji heman rehê yûnanî:  şekal.

ji tirkî kalın, hevreha azerî qalın, tirkmenistanî galyň. Bo zêdebûna dengê D li pey "(i)n" bide ber "mindał" (zarrok) ya soranî ji erebî منال (menal) û "elind" ya kurmancî ji erebî elen.

ji erebî قاموس (qamûs: 1. ferheng 2. okyanûs) ji yûnanî ὠκεανός (okêanos: okyanos). ji eynî rehî: okyanos

ji  îranî.  Li  gor  Chyet  "hêstir"  ji  "hesp+tir"  e.  Li  gor  Nişanyan  jî  "katır"  (qatir/qantir/hêstir) ji  zimanekî  îranî  ye  û  ew  jî  bi  heman  metoda  "hêstir  ji  hesp+tir"  ji  "xer  +  terê"  (xer  bi  hin zimanên îranî ker bi kurdî). Eger texmîna Nişanyan li ser "qatir ji "ker+terê" rast be, ihtimal heye  ku  ew  ne  ji  farisî  lê  ji  kurdî  ye  ji  ber  ku  "x"  di  tirkî  de  dibe  "h"  û  "q"  dibe  "k".  Lê  eger  "qatir" ji "ker+tir" be û wek "katır" ketibe tirkî jî, wisa diyar e ku forma kurdî bi xwe winda bûye û "qatir"  ya  niha  ji  tirkî  vegeriye  kurdî.  Zêdebûna  "n"  (qatir  >  qantir)  di  nava  peyvê  de  di  kurdî  de tiştekî berbelav e: çok > çong, tac > tanc, firset >  firsend.

Kurdan "qanûn" ji erebî Kurdî-Erebî: قانوون (qanûn) wergirtiye lê ereban bi xwe jî ew ji yûnanî "κανών" (kanón) deyn kiriye. Yûnanan ew ji peyva "κάννα" (kanna: rûl, çîx, qamîş) çêkiriye. Lê wan jî peyva "κάννα" îcar ji akadî "𒉈 (qanû) deyn kiriye. jixwe akadî jî ew ji sûmerî 𒉈𒉈 (gi.na) deyn kiriye... û dîroka peyvê belkî hê jî dûrtir diçe.Herçi "yasa" ye, ew bi rêya tirkî "yasa" ji mongolî "yasag" e. Heman peyv serekaniya "yasak" (qedexe, mennû) ya tirkî ye (> kurdî "yasax"). Lê herwiha dayika peyva kurdî "asa" (norm, rêbaz, rêgez) e > asayî (normal) > asayîş (ewlehî, emniyet). Hin nimûneyên din jî yên kurdî ku ji tirkî hatine deynkirin û tê de herfa "y" ji destpêkê ketiye ev in: "ol" (ji "yolrê"), aprax / îprex (ji tirkî yaprak "belg, belçim"), "erpîze" (ji "yelpaze), û hêwaş (di soranî de bi maneya "hêdî, hêdîka" ji "yavaş" ya tirkî). Hin ji van peyvan ne ji tirkiya niha ya standard lê belkî ji ziman û devokên din yên tirkîkî hatibin deynkirin."Zagon" ji "закон" (zakon) ya rusî ye û ihtimal e ku bi rêya kurdên Sovyeta berê ketiye kurdî. Herçi peyva "distûr" e, ew li Iraqê ne tenê di kurdî lê herwiha di erebî de jî bi maneya  "qanûna  bingehîn"  (ing:  constitution,  tirkî:  anayasa)  tê  bikaranîn.  Lê  ereban  ew  ji  farisî yan kurdî deyn kiriye.Lê di kurdî de "destûr" bi giştî bi maneya "izin, ruxset, îcazet, rêdan" tê bikaranîn.Peyva "qanûn" bo bikaranînê ji peyvên din baştir e ji ber ku hemû kurd li hemû parçeyên Kurdistanê wê fehm  dikin.

hevreha tirkî kap, erebî قب, aramî / îbrî qeb, yûnanî κaβοσ (kabos), sogdî kebe-, hemû ji îranî.

ji tirkî kapı yan ji zimanekî din yê tirkî, hevreha azerî qapi, gagawzî kapu, tirkmenistanî gapi. ji heman rehî: qepax, qepat.

hevreha tirkî kaput, sirboxirwatî kaput, ji fransî capote ji îtalî cappotto ji latînî capa ku herwiha serekani قباء (qebai) ya erebî, cibe û eba ye jî. ji eynî rehî bi rêya fransî şap, şapel, şewqe.

ji tirkî kat, hevreha katmak (qat kirin, danîn ser hev), karmak (nijinandin, danîn ser hev), karışmak (têkil kirin, tevlihev kirin)

ji erebî قاتل (qatil), hevreha aramî ܩܛܘܐܠ(qaṭola), îbrî קוטל (qotêl) ji rehê q-t-l- (kuştin). ji eynî rehî: qetil, qetl, qutîl.

ji zimanekî tirkîkî, eger ji tirkî be katık e lê ji ber ku di kurmanciya Xorasanê de tê bikaranîn, ihtimal e ku ji tirkmeniya Tirkmenistanê yan jî ji azerî ye.

ji  tirkî  kavun.  hevmaneyên  wî  بطیخ(beṭîx)  ji erebî û xerûze ji farisî ye.

ji tirkî kayış, hevreha başkîrî ҡайыш (qayïš) ji Osmanî قایش (qayış) Tirkiya kevin koğış. ji Tirkî wekî قایش (qayiş) ketiye nav Soraniyê û Farisiyê û herwiha wekî ղայիշ (ġayiš) ketiye Ermeniya devokî jî.

ji erebî  قائم(qaîm),  hevreha  qam,  qamet,  qiyam,  meqam,  qeymeqam.

ji  protohindûewropî  g̑ʰans-,  têkilî  قاز(qaz)  ya  farisî,  хъаз  (qaz)  ya  osetî,  قازه(qaze)  ya peştûyî,  𒉈𒉈  (za)  ya  avestayî,  हस(haṃsa)  ya  sanskrîtî,  гусь  (gus)  ya  rûsî,  zoss  û  zùoss  yan latviyayî, ānser ya latînî, gé ya îrî, gås ya danîmarkî, norwecî û swêdî, Gans ya elmanî, gans ya holendî û goose û geeese yên inglîzî. Yan jî ji ji tirkî kaz yan zimanekî din yê tirkîkî, bide ber azerî qaz, teterî каз (kaz), tirkmenistanî gaz, ozbekî gʻoz, oyxurî غاز (ẍaz)...

ji tirkî kazan (qazan) ji kazmak (qewartin, nicirandin), bi tirkiya kevn kazğan (qazan) ku serekaniya peyva qûşxan ya kurdî ye. Bi tirkiya osmanî قزان (qezan) û قزغان (qezẍan) bû.

herwiha qezenc, hevreha soranî قازانج(qazanc) ji tirkî kazanç ji kazanmak (feyde kirin, qazanc kirin; bi ser ketin) ji tirkiya kevn kazğan- ji kazığ (malê bi kolanê peydakirî) ji kazmak (kolîn, qezme kirin). ji eynî rehî: qezme / qazme.

ji tirkî kazma jî kazmak (kolandin, kolan)

Bawerkem ev peyv eslê xwe kurdîye,di erebîde reqîb mîna ku ji qeb derketîye dixuyê.tirkî jî wisaye rakip.resenîya peyv qebe.

ji  erebî  قطع(qet),  hevreha  aramî  ܩܛܥܐ(qeta),  îbrî  קטע(qeta).  ji  eynî  rehî:  qedandin,  qedîn, qet, qetandin, qeten, qetiyen, qetîn, qete,  qite...

ji  erebî  قدح(qedeḥ).  herwiha  bide  ber  erebî  قدس(qedes),  hevreha  aramî  ܩܕܣܐ(qeddisa), îbrî כד(qed), yûnanî κάδος (kádos). Heman peyv ji erebî ketiye farisî قدح(qedeh)  û tirkî jî: kadeh.

hevreha soranî قهدهغه (qedeẍe), feylî qeyeqe, qeyexe, qeyeqey, ihtimalen hemû jiazeri qadağan / qadağa lê wêvetir rehên wê ne diyar in.

hevreha  soranî  قهدهغه(qedeẍe),  feylî  qeyeqe,  qeyexe,  qeyeqey,  ihtimalen  hemû  jiazeri qadağan / qadağa lê wêvetir rehên wê ne diyar  in.

ji  erebî  قفص(qefeṣ:  rekeh,  qefes;  zembîl,  selik)  ji  aramî  ܩܦܣܐ(qepsa:  hw)  ji  latînî  capsa (sindoq) ji capere (zeft kirin, girtin) ji protohindûewropî keh₂p- (hw), hevreha yûnanî κάπτω (kapto: daqurtandin, daûrandin, daqurçandin). ji heman rehê latînî: qase, qaset, qepsûl, kapasîte...

herwiha qafîle ji erebî قافلة(qafilet) ku ketiye hin zimanên din jî: farisî قافله(qafilê), tirkî kafile, spanî cáfila, inglîzî coffle...

ji îranî,  hevreha farisî  قهرمان(qehreman),  pehlewî karfreman, têkilî kar  +  ferman

ji  erebî  قهوة(qehwe),  belkî  ji  amharî  ji  navê  devera  Keffe.  Peyvên  bi zimanên  din  jî, wek farisî  قهوه(qehwê), tirkî kahve,  fransî  café,  inglîzî coffee...  hemû  ji  erebî hatine  deynkirin.

ji erebî قلى (qela: qelandin) + ji kurdî -andin

ji tirkiya kevin kıraç, kır+aç, ku di wateya erdê birçî û bê şînahÎ be. herwiha dibe ku têkiliya wê bi kireç ya tirkÎ ya ku ji îranî hatiye wergirtin ya di wateya kils ê de  ye

ji  erebî  قلب(qelb),  hevreha aramî  qeblu

bi rêya erebî قلم (qelem) ji yûnanî κάλαμος (kalamos: rûl, qamîş)

hevreha  farisî  تراشقلم(qelem-teraş),  ji  îranî  ji  qelem  (bi  rêya  erebî  ji  yûnanî)  +  ji  îranî -tiraş ji tiraşîn. Kalemtıraş ya tirkî ji îranî ye. ji eynî rehî: dartiraş, sertiraş.

hevreha  tirkî  kalemşor,  ji  qelem  +  ji  farisî  شور-  (-şûr:  -şor,  yê  ku  tiştekî  baş  bi  kar  tîne) ji  شوریدن(şûrîden:  1.  têk  vedan,  têkil  kirin,  tevlihev  kirin  2.  şûştin  3.  biserketî  bi  kar  anîn).  ji  eynî rehî: sîlehşor û  şoreş.

ji  erebî  قران(qeran:  zemawend,  dawet,  dîlan)  yan  jî  ji  tirkî  yan  zimanekî  din  yê  tirkîkî  gelin (bûk)  yan  ji  tirkiya  kevn  kelen/kelin  ("bûk")  ji  tirkiya  kevn  kelmek  (hatin,  bi  tirkiya  niha  gelmek) anku "bûk" ew kes e ya ku tê malbatê. Hêjayî gotinê ye ku ne "next" ya ji erebî û ne jî "qelen" ya ji tirkî tam bi maneya xwe ya kurdî di wan zimanan de ne anku kurdî maneyên taybet dane van  peyvên  ji  wan  zimanan  wergirtî.  Bo  zêdebûna  D  li  pey  N  di  hin  devokan  de  bide  ber  "qalind" (ji  tirkî  "kalın"),  "elind"  (ji  erebî  elen),  "mindal"  (ji  erebî  "menal").  Di  hin  devokên  din  de  li  cihê D herfa G dikeve pey  N.

jifaris  قلندر(qelender)  ji  erebî  قلندار(qelendar)  dîsa  ji  farisî  کلندر(kelendar)  ji  کلند(kelend: girr, netiraşî,  hov)

hevreha soranî قهڵهو (qełew), zazakî qelaw, jikurdi, belkî bi rêya qelewî bi paşvsaziyê ji qelî, bide ber elewî ji Elî.

ji zimanekî samî, bo nimûne ji aramî ܩܠܦ (q-l-p-: qelp; qelp ji ser vekirin), têkilî ܩܠܦܬܐ (qelafta),  hevreha  îbrî  קלף(qelef)  û  קלפה(qelippa),  erebî  قلف(qilf)  û  قالفة(qilafte).  Peyva  aramî ketiye ermenî jî: կեղեւ(kêłêw).

ji zimanekî samî, bo nimûne ji aramî ܩܠܝܬܐ (qelliθa) ji rehê q-l--: qelîn, qelandin

ji yûnanî καμάρα (kamara) ku maneya her tiştê serbanê wê wek kevanê xwehr e, ji protohindûewropî kem- (tewandî, çemandî) ku herwiha serekaniya peyvên kurdî kevan û çemîn / çemandin e. Paşî wek "camera" (ode, jûr) ketiye latînî û jê belav bûye gelek zimanên din jî yên ewropî: îtalî camera, spanî "cámara", fransî "chambre", inglîzî "chamber"...

ji erebî قمیص (qemîs) ji fransî chemise ji latînî camisia ji zimanekî cermenî ji protohindûewropî ḱam- (cil, caw, cang) ku ihtimalen herwiha serekaniya peyvên kurdî cang û caw û peyva inglîzî hame e. ji heman rehî: qumaş.

ji  erebî  قند(qend)  ji  rêya  pehlewî  kend  ji  sanskrîtî  खण्ड(kend-).  ji  eynî  rehî:  candy  ya  inglîzî

herwiha  qanape  ji  fransî  canapé  ji  latînî  canāpēum  /  canōpēum  /  cōnōpēum  (qenepe; nivîn < kule ya li ser nivînan) ji yûnanî κωνωπεῖον (kônôpeîon: kuleya pêşûyan) ji κώνωψ (kốnôps: pêşû).  Heman  peyv  wek  کاناپه(kanapê)  ketiye  farisî, wek  kanepe  di tirkî  de  cih  girtiye û wek كنبة(kenebe) di devokên erebî de jî peyda dibe. Anku ev peyva ewropî di zimanên Rojhilata Navîn de belav bûye lê di heman demê de peyvên bi heman maneyê ya di zimanên ewropî de berbelav anku "sofa" û "divan" ji zimanên rojhilatî hatine wergirtin. Mirov dikare bibêje ku Rojhilatê û Rojavayê ev peyv bi hev veguhastine. Bo nimûneyeke bi heman awayî, binêrin: pirteqal û  narinc.

ji yûnanî κάννα (kanna) ji aramî qenha, qenya ji akadî 𒉈 (qenû: rûl, leven, silk) ji sûmerî 𒉈𒉈 (gi-na). ji heman rehî: qanûn.

hevreha tirkî kantar, herdu ji erebî قنطار (qintar, qentar) ji yûnanî (yûnaniya bîzansî) κεντηνάριον (kentēnárion) ji latînî centēnārium ji centenarius (sedcarî) ji centum (sed).

hevreha  farisî  قپان (qeppan),  tirkî  kapan,  erebî  قبان(qebban),  hemû  ji  yûnanî  καμπανός (kampanós) ji latînî campana ji Campanus (devereka Îtalyayê) ji campus (meydan > kamp, kampus, kemp) ji proto-hindûewropî kamp- (çep, çemandin, xwehr kirin,  çewt)

ji  tirkî  kara  yan  jiazeri  qara,  hevreha  gara  ya  tirkmenî,  qazaxî  қара  (qara),  buryatî  û  xakasî хара (xara), mongolî хар (xar)... hemû ji maktirkî  qara

Vê  dawiyê  bi  rêya  soranî  ji  erebî  ye  قربة(qurube:  karên  qenc)  û  قربان(qurban:  qurban, gorî, fîda) ji aramî קרבן (korban) ji îbranî קרבן (korvan) ku bi rêya yûnaniya kevn κορβᾶν (korbân) wek corban ketiye inglîzî jî. Hêjayî gotinê ye ku peyv tam wek "qerebû" bi û maneya "tezmînat"  di  erebî  bi  xwe  de  ne  li  kar  e  anku  kurdî  ev  şikil  û  wate  li  wê  bar  kirine.  ji  ber  texmîna ku "qerebû" peyveke eslî ya kurdî ye, gelek kes wê li cihê "tezmînat" ya çêtir berbelav û fehmbar bi kar  tînin.

hevreha farisî û erebî قرنفل (qerenful), tirkî karanfil, yûnanî καρυόφυλλον (karyofyllon), latînî caryophyllon, hemû ji hindî.

ji tirkî karakol jimongoli karagul (çavdêr) ji kara- (lê nêrîn). Bide ber: kalekol.

Ihtimal heye ku qereçî, jiurduyi کراچی(Keraçî, bajarrekî mezin e li başûrê Pakistanê) ji ber ku qereç ji wê derê ve ber bi Kurdistanê ve hatine. herwiha navê eşîra sindî ya kurd jî ji devera Sind/Sindh ya Pakistanê ye. Eger ne wisa be, dikare ji qere- (reş) + çî be, bide ber fînî "musta" (reş) > mustalainen (qereç). Hevreha غجر (ẍecer: qereç) ya erebî. herwiha ihtimal e qirêj û qirêjî yên kurdî jî ji "qereç" in.

ji erebî قرس (qerese: req bûn), hevreha aramî ܩܘܪܫܐ (qurşa)

ji erebî قرس (qerese), hevreha aramî ܩܘܪܫܐ (qurşa), akadî qerxu. ji eynî rehî: qerrase

Belkî hevreha piregaş (xidam, carî) ya sogdî. Berevajî ku Chyet dide diyarkirin, "qerwaş"  ne  ji  karavaş  ya  tirkî  ye  yan  û  "karavaş"  bi  xwe  jî  ne  ji  kara  (reş)  e.  Binihêre¿  Nişanyan.

ji erebî  قصبة(qeșebet)  ku  ketiye  hin  zimanên din jî:  tirkî kasaba,  fransî û  inglîzî casbah, bulgarî û sirbî касаба (kasaba), yûnanî κασαμπάς  (kasampas).

ji erebî قسب (qesb), hevreha aramî ܩܫܒܐ (qeşba), akadî qeşbu

ji erebî قصر (qeṣr) ji aramî קצרא (qeṣra) / קסטרא (qeṣtra) ji yûnanî κάστρον (kastron) ji latînî castrum ji protohindûewropî kes- (birrîn, qet kirin, qetandin, qut kirin). Peyva latînî bi forma xwe ya biçûkker castellum wek castle ketiye inglîzî jî. Château ya fransî (> kurdî şato) ji eynî rehî ye.

ji erebî قتل (qetil), hevreha aramî ܩܛܐܠ(qeṭla), îbrî קטל (qetil), ya erebî ji rehê قتل (qetele: kuştin), hevreha aramî ܩܛܠ (q-ṭ-l-), îbrî קטל (q-t-l). ji eynî rehî: qatil.

hevreha tirkî katliam, herdu ji farisî عامقتل (qetli am) ji du peyvên erebî قتل(qetil) + عام(amm: am, giştî) lê wek peyv "qetlîam" di erebî bi xwe de nîne, di farisî de ji du peyvên erebî hatiye çêkirin.

ji  erebî  قطران(qețran,  qițran),  hevreha  aramî קטרן(qițran)  ji  קטר(q-ț-r-:  niqutîn,  çipîn, dilop jê  daketin)

ji erebî قوة (quwwet) ku wek kuvvet ketiye tirkî jî.

ji erebî: qewmî + -yet ji qewm + -î + -yet

ji  tirkî  kavga  (şerr,  pevçûn)  ji  farisî  غوغا(ẍevẍa:  şerrenîx,  cedel,  qerebalix,  xirrecirr).  Peyv ne yekser ji farisî lê bi rêya tirkî ketiye  kurdî.

ji (Gaius Julius) Caesar kêsar ku serokek Roma kevn bû