hevreha farisî ژاژ (jaj), ji îranî. Cacık (xiyarmast ya tirkî yekser û τζατζίκι (xiyarmast) ya yûnanî  bi  rêya  tirkî  ji  kurdî  ne.  bi  rêya  yûnanî  ev  gotina  kurdî  yan  jî  peyva  ji  wê  jajî  bi  forma  xwe ya yûnanîkirî tsatsiki bi wateya xiyarmast ketiye pirraniya zimanên  dinyayê.

jaj + -î. Cacık (xiyarmast) ya tirkî û τζατζίκι (xiyarmast) ya yûnanî ji kurdî ne http://www.nisanyansozluk.com/?kcac)C4¿B1k  bi  rêya  yûnanî  ev  gotina  kurdî  ketiye  pirraniya zimanên  dinyayê.

hevreha soranî ژههر (jehr), kelhurî jyer, parsî jehr, farisî زهر (zehr), pehlewî zehr, avestayî cethre-, ji protohindûewropî gʷhntro- (kujer, kujek) ji gʷhen- (lê dan, kuştin) ku herwiha serekaniya  peyva  bi  maneya  "lê  dan"  yan  "kuştin"  ya  gelek  zimanan  e:  avestayî  𒉈𒉈𒉈𒉈𒉈𒉈  (ceynti-),  sanskrîtî  हग्नन्ि(heynti-),  ermeniya  kevn  գան(gan),  yûnaniya  kevn  θείνω  (theinō)  û  φόνος (fónos), latînî of-fendō, sirbî/xirwatî žeti/ жети, lîtwanî genėti... Binêrin jenîn. Zehir ya tirkî ji zimanekî îranî ye.

ji protohindûewropî h₁eǵʰi-, hevreha soranî ژیشک/ jîşk, zazakî dije, farisî جوجهتیغی (cûcêtîẍî), pehlewî zûzek, avestayî dujeke, osetî узун (uzun), ermenî ոզնի (oznî), rusî ёж), çekî/slovakî/slovenî jež, polonî jeż, lîtwanî ežys, yûnanî ἐχῖνος, almanî Igel, swêdî igel, danmarkî û norwecî igle...

protohindûewropî: gwhen- ("kuştin") protoaryayî: jan- ("kuştin, lê dan")Avestayî: jan- ("kuştin")Farisiya Kevin: jan- ("pelixandin, qetil kirin, lê dan")Pûnjabî: jn- ("pelixandin, jenandin, lê dan; muzîk jenandin") Middle Persian: zn- ("jenandin, lê dan; muzîk jenandin")Sogdî: jn- ("jenandin, lê dan") Farisî: zadan / zan- ("jenandin, lê dan; muzîk jenandin") Belûçî: jat / jan- ("jenandin, lê dan") irKurdî: jenandin, jenînHewramî: jenay / jen- ("jenandin") ... Zazakî: cenayene / cen- jenandinSanskrîtî: han- ("kuştin, lê dan")Ermenî: gan ("lê dan") Yewnanî: fónos ("kuştin")Latînî: -fendere ("jenandin, lê dan") Înglîzî: bane ("kuştin, felekat, derd, jehr") ...Çavkanî: Cheung p.225, Watkins  p.35

protohindûewropî: gwhen- ("kuştin") + -andin protoaryayî: jan- ("kuştin, lê dan")Avestayî: jan- ("kuştin")Farisiya Kevin: jan- ("pelixandin, qetil kirin, lê dan")Pûnjabî: jn- ("pelixandin, jenandin, lê dan; muzîk jenandin") Middle Persian: zn- ("jenandin, lê dan; muzîk jenandin")Sogdî: jn- ("jenandin, lê dan") Farisî: zadan / zan- ("jenandin, lê dan; muzîk jenandin") Belûçî: jat / jan- ("jenandin, lê dan") irKurdî: jenandin, jenînHewramî: jenay / jen- ("jenandin") ... Zazakî: cenayene / cen- jenandinSanskrîtî: han- ("kuştin, lê dan")Ermenî: gan ("lê dan") Yewnanî: fónos ("kuştin")Latînî: -fendere ("jenandin, lê dan") Înglîzî: bane ("kuştin, felekat, derd, jehr") ...Çavkanî: Cheung p.225, Watkins  p.35

herwiha jengar, jengal, hevreha soranî ژهنگ(zeng), farisî زنگ(zeng) û زنگار(zengar), pehlewî  zangār  (zengar),  ji  îranî.  ժանգ(žang,  jeng)  ya  ermenî, ܙܢܓܪܐ(zanɡɑrɑ,  zengara)  ya aramî  û  زنجار(zincar)  ya  erebî  ji  îranî  ne.  Formên  zeng,  zengar  ji  farisî  ketine  kurdî  û  di  kurdî  de ne formên xwemalî ne: bide ber kurdî jin, jiyan, jehr, farisî zen, zindegî,  zehir.

protohindûewropî: gwhen- ("kuştin") + -în protoaryayî: jan- ("kuştin, lê dan")Avestayî: jan- ("kuştin")Farisiya Kevin: jan- ("pelixandin, qetil kirin, lê dan")Pûnjabî: jn- ("pelixandin, jenandin, lê dan; muzîk jenandin") Middle Persian: zn- ("jenandin, lê dan; muzîk jenandin")Sogdî: jn- ("jenandin, lê dan") Farisî: zadan / zan- ("jenandin, lê dan; muzîk jenandin") Belûçî: jat / jan- ("jenandin, lê dan") irKurdî: jenandin, jenînHewramî: jenay / jen- ("jenandin") ... Zazakî: cenayene / cen- jenandinSanskrîtî: han- ("kuştin, lê dan")Ermenî: gan ("lê dan") Yewnanî: fónos ("kuştin")Latînî: -fendere ("jenandin, lê dan") Înglîzî: bane ("kuştin, felekat, derd, jehr") ...Çavkanî: Cheung p.225, Watkins p.35

ji fransî génocide ji yûnanî genos (gel, nijad) + ji latînî caedre (kuştin). Cînosayd li gor bilêvkirina inglîzî ya peyva genocide e.

bi rêya fransî géologue ji yûnanîya kevn: jeo- + -log

bi rêya fransî géologie ji yûnanîya kevn: jeo- + -lojî

hevreha  soranî  ژێر(jêr),  zazakî  cêr,  farisî  زیر(zîr,  zêr),  belûçî  چره(çire)  û  شره(şire),  pehlewî ejêr, ezêr, heç-ezêr, avestayî heçe-eðeiri (ji "heçe ji" + eðeiri binî), hemû ji protohindûewropî sekʷ- + ndʰero (çûn binî). Binêre: ji +  ni-.

jêr- + çande, wergerra subculture ya inglîzî

bi rêya fransî gérontologie ji yûnanîya kevn γέρων (pîremêr) + -lojî

ji fransî jet ji latînî iactus (avêtin navdêr) ji iacere (avêtin lêker)

protohindûewropî  eǵʰs,  eǵʰs  (ji)  protoaryayî  heç  ("li  pey,  li  dûv",)  heçeyte  "li  pey  çûn")  Avar: heç heçeyte "li pey çûn")Farisiya Kevin: hecPûnjabî: hxsPehlewî: hc, ez partî: ejFarisî: ez, ziBelûçî: eç, eşKurmancî: ji, iş Zazakî: zi, ciAvar: hecSanskrîtî: sec Rûsî: из (iz)Yewnanî: ἐξ (êks)Latînî: exLîtvanî: iš, iž Çavkanî: Cheung p.124, Horn p.18, Watkins p.74,  Etymonline

hevreha devokî ya kurmancî jik û ji (bi maneya "herwiha, jî"), soranî -îş, zazakî cî, farisî نیز (nîz) û pehlewî nîz (herdu bi metatezê), sanskrîtî च (ça), albanî dhe (û), latînî -que, yûnaniya kevn τε (tê: jî, herwiha, û) hemû ji protohindûewropî -kʷe (û)..

Bi zimanê sûmerî em dibêjin "bar" ji bo peyva kurdî "ji ber ku"

hevreha tirkî jile, herdu ji fransî gilet (> inglîzî gilet) ji erebî jispani chaleco جلیقة(celîqet) ji tirkî yelek ji tirkiya kevn yél- (pif dan, pif kirinê). ji eynî rehî: cil, cilik, êlek.

Bi avestayî mer-, bi pehlewî şumâr, bi zazakî amar, bi kurdî dibe jimar. Peyva jimarê bi Kurdî herî kevin e.

ji  protohindûewropî  gʷḗn  ("jin"),  protoaryayî  cenH  ("jin"),  têkilî  जग्नन(cani,  "jin"),  avestayî 𒉈𒉈𒉈𒉈 (cini), pehlewî zen, osetî зæнæг (zarrok, dûndeh), farisî زن (zen), zazakî cenî, rusî жена (jêna), polonî zenă, yûnaniya kevn γυνή (gunê -> jîne- > jînekolojî / jînekolog), ermenî կին (kin), swêdî kvinna, norwecî kone, danmarkî kvinde, inglîzî queen ("şabanû, qralîçe")... protohindûewropî:  gʷḗn-  ("jin")  protoaryayî:  cen-  ("jin")  Avestayî:  cēnî-  ("jin")  Middle  Persian: zen ("jin") Pûnjabî: cin ("jin")Farisî: zen ("jin") kurmancî: jin ("jin")Kurdî (Soranî): jin- ("jin")Belûçî: cen- ("jin") Zazakî: cînî ("jin")...Sanskrîtî: cāni- ("jin") Yewnanî: gyne- ("jin") Ermenî: kin- ("jin") enk: cwēn- ("jin") Înglîzî: queen- ("şabanî, kabanî, qralîçe") Çavkanî: Watkins p.34, Horn p.148

têkilî  jî  (navdêr)  û  jiyan  protohindûewropî:  gwei-  ("jîn")  protoaryayî:  ǰai  ("jîn")  Avestayî:  jwa- ("jîn") Farisiya Kevin: jīw- ("jîn") Pûnjabî: jyw- ("jîn") Middle Persian: zyw- ("jîn") harezmî: zyw- ("jîn") Sogdî: zw- ("jîn") Farisî: zīy- ("jîn") pe: žwak- ("jîn") ... ir Kurmancî: jîn ("jîn") Kurdî (Soranî): jîn ("jîn") Hewramî: jîwa- ("jîn") Zazakî: cu, cuye, ciwayen ("jîn") Sanskrîtî: jīv- ("jîn") Latînî: vīvo ("jîn") Yewnanî: bio- ("jiyan") enk: cwic ("lez") Înglîzî: quick ("lez") ...  Çavkanî: Cheung p.222, Watkins p.33, Etymonline Hem-rıstım: jîndar, zindî

Hevkoka  çok,  ji  protohindûewropî  ǵónu,  hevrehên  bi  zimanên  din  yên  protohindûewropî: Albanian: gju Anatolian: Hittite: gēnu, ganu- (in oblique cases) Armenian: Old Armenian: ծունգք (cungkʿ), ծունկք (cunkkʿ), ծունր Armenian: ծունկ (çunk) Celtic: Goidelic: Old Irish: glún Irish: glúin Scottish Gaelic: glùin Brythonic: Breton: glin Welsh: glin Germanic:  Gothic: 𐌺𐌽𐌹𐌿(kniu) Old English: cneo English: knee Old Frisian: kniu Old High German: kneo German: Knie Old Norse: kné Danish: knæ Icelandic: kné Swedish: knä Norwegian: kne Old Saxon knio Dutch: knie Greek: Ancient Greek: scpolytonic (gonu) Indo-Iranian:Iranian:Western Iranian:Kurdish:  jinû,  çokPersian:  scfa-Arab  (zânu)TajikscCyrWEastern  IranianAvestan:  scAvsW (zānu)Ossetian зоныг (zonyg)Indo-Aryan: Pāḷi: jānuSanskrit: scDeva (jānu) Italic: Latin: genu French: genou Italian: W Portuguese: W Romanian: genunchi Spanish:  hinojo

jin + xas (anku "jina taybet") li gor mêrxas hatiye çêkirin

herwiha  jîrik,  hevreha  zîrek  (ji  farisî),  soranî  ژیر(jîr),  farisî  زیرك(zîrek),  pehlewî  zîrek,  ji  îranî.

jîr + telefon, wergerra smartphone (smart + phone) ya inglîzî

ji protohindûewropî gʷey- ("jîn, jiyan"), protoaryayî ǰai-, têkilî ciwa- ("jiyan") ya avestayî, cîw- ("jiyan") ya farisiya kevn (zindegî ya farisiya nû), जीर्ग्नि (cîvati "jiyan") ya sanskrîtî, жить (jîti  "jiyan")  ya  rusî,  dzivs  ("jiyan")  ya  latviyayî,  gývas  ("jiyan")  ya  lîtwanî,  vivus  ("jiyan")  ya  latînî, կեամ (keam "jiyan") ya ermeniya kevn, կեցցե (keççe "her bijî, aferin!"), cwic ("jîndar") ya inglîziya kevn > quick ("lezgîn; bi lez") ya inglîziya nû. protohindûewropî: gwei- ("jîn") protoaryayî:  ǰai  ("jîn")Avestayî:  jwa-  ("jîn")Farisiya  Kevin:  jīw-  ("jîn")Pûnjabî:  jyw-  ("jîn")Middle Persian: zyw- ("jîn") harezmî: zyw- ("jîn")Sogdî: zw- ("jîn")Farisî: zīy- ("jîn")pe: žwak- ("jîn") ... irKurmancî: jîn ("jîn")Kurdî (Soranî): jîn ("jîn")Hewramî: jîwa- ("jîn")Zazakî: ciwayen ("jîn")Sanskrîtî: jīv- ("jîn")Latînî: vīvo ("jîn")Yewnanî: bio- ("jiyan")enk: cwic ("jîndar")Înglîzî: quick ("bi lez")  ...

ji inglîzî joker ji joke (henek, qerf, pêkenok, tinazî, tirrane)

kurtkirina  "ji  ber"  (tarîxiyen "je  wer"  >  "jor"),  hevreha  zazakî  cor,  belûçî  زبر(zebr),  farisî  زبر(zeber < ez-ber), pehlewî ec wer, avestayî heçe-upeiri, hemû ji protohindûewropî sekʷ- (binêre: ji) + uperi (binêre:  ber).

ji  inglîzî  jubilee  <  frensî  jubilé  <  latînî  jubilaeus  <  yewnanî  iōbēlos  <  îbranî  yobêl  (beran  ji ber ku jubîleya cihûyan bi rakirina şaxê beranekî dihat  ragihandin)

ji  protohindûewropî  h₁eǵʰi-,  hevreha  soranî  ژیشک/  jîşk,  zazakî  dije,  farisî  جوجهتیغی(cûcêtîẍî), pehlewî zûzek, avestayî dujeke, osetî узун (uzun), ermenî ոզնի (oznî), rusî ёж), çekî/slovakî/slovenî jež, polonî jeż, lîtwanî ežys, yûnanî ἐχῖνος, almanî Igel, swêdî igel, danmarkî û norwecî  igle...

bi rêya spanî yan portugalî ji latînî iuncta

varyanteka "jor" e, ji protohindûewropî, binêre: jor

J