ji inglîzî Global System for Mobile Communications

Belki ji zimanê Sûmerî. Bi Sûmeri ji bo yek çiya em dibêjin "gabiri". navên hin gundên çiyayê Gabarê 1- Dêrşew 2- Meydîn 3- Deştalela 4- Sipivyan 5- Xursê 6- Dêrşew 7- Biyave 8- Bertîl 9- Dara

ji ermenî գավառ (gavaṙ: dever) ji ermeniya kevn գաւառ (gawaṙ) jigurci გვარი (gvari: binemal, nijad, nifş, cins) ji გვარობა (gvaroba: deverek ava kirin). ji eynî rehî: dever.

ji sûmerî Gutium, Gutuum ku herwiha bi rêya erebî serekaniya navê çiyayê Cûdî ye jî. G di erebî de nîne loma dibe C. Guherîna T pêşî bi D û paşî ketina D bi temamî yan guherîna wê bi H/Y diyardeyeke berbelav ya zimanê kurdî ye. Bo nimûne: pehlewî vat --> farisî bad, zazakî va, vay, kurmancî ba. ji eynî rehî: Goyî, Cûdî.

"-dax"  ji  zimanekî  tirkî  ye  (bi  tirkiya  niha  "dağçiya).  Heman  peyv  di  navê  Kurdax  ("Çiyayê Kurdan/Kurdî" Çiyayê Kurmênc), Qerejdax ("çiyayê qereçan", Li nêzîkî Diyarbekirê), Qeredax ("çiyayê  reş",  bi  tirkiya  niha  ê  "Karadağ"  bûya,  li  Başûrê  Kurdistanê  ye)  de  heye.  Lê  peyva  "gilî- " di Gilîdax de ne ji "gilîgazin, itiraz, şikayet" tê. Ew guherîna peyva "girî-" ye anku berê "Girîdax" bû. Lê li vir "girî" jî ne bi maneya "girîn, rondik barandin, hêsir barandin" e. Lê ew kurtkirina "Agirîdax" e anku "Çiyayê  Agirî".

ji sûmerî Gutium, Gutuum ku herwiha bi rêya erebî serekaniya navê çiyayê Cûdî ye jî. G di erebî de nîne loma dibe C. Guherîna T pêşî bi D û paşî ketina D bi temamî yan guherîna wê bi H/Y diyardeyeke berbelav ya zimanê kurdî ye. Bo nimûne: pehlewî vat --> farisî bad, zazakî va, kurmancî ba. ji eynî rehî: Goyî, Gewda.

ji zimanê cermenî (inglîzî green yan zimanên skandinavî grön anku kesk) + -lenda

ji protohindûewropî gʷṓws, protoaryayî gawş-, hevrehên kurmancî golik, gamêş, garran, manga, gasin... hevreha avestayî gawş-, farisiya kevn gav-, farisî ﮔاو (gav), osetî гъог (gog), sanskrîtî  गो(go),  albanî  gak,  ermenî  կով (kov),  rusî  говядо  (govyado),  toxarî  ko,  inglîzî  cow, almanî Kuh, swêdî ko, yûnaniya kevn βοῦς (boûs), latînî bōs, fransî bœuf (> inglîzî beef), îrî bó... protohindûewropî: gʷṓws ("ga") protoaryayî:Avestayî: gāv- ("ga") Middle Persian: gō ("ga"),  gāvmēš  ("gamêş")Farisî:  gāv-  ("ga")  Belûçî:  gōk  ("ga")  ...  ir  Kurmancî:  ga  ("ga")  Kurdî (Soranî): ga ("ga") Zazakî: ga ("ga") Sanskrîtî: gāv- ("ga") Ermenî: kov ("ga")Yewnanî: bous- ("ga") Latînî: bos ("ga") Înglîzî: cow ("çêl, çêlek, manga") Çavkanî: Watkins p.35, Horn p.198 Hevreh: manga

bi  rêya  fransî  galaxie  yan  inglîzî  galaxy  ji  yûnanîya  kevn  γαλαξίας  (Rêya  Kadizan)  di  koka xwe de "şîrî, wek (rengê) şîrî" ji γάλα  (şîr)

Dubarekirina qal (behs, gotin, axiftin ji erebî. Di hin devokên erebî de Q dibe G.

ji inglîzî gallon ji frensiya bakur ya kevn galun ji latînî galum (pîvereka meyê) ji proto- hindûewropî kel-, kol- (kas, qedeh, pêke), hevreha yûnaniya kevn κύλιξ (kúliks: kûp), sanskrîtî कलश (kalaśa: cerr)

ji protohindûewropî gwem- ("hatin"), protoaryayî gam ("hatin") > ga-man- ("gav"), têkilî gamen-  ("gav")  ya  avestayî,  gam  ya  farisî  û  zazakî,  gaw  ya  soranî,  गच्छग्नि(gachhati)  ya  sanskrîtî, gimti ("zan") ya lîtwanî, come ("hatin") ya inglîzî, kommen ("hatin") ya elmanî û komma ("hatin") ya swêdî... protohindûewropî: gwem- ("hatin")protoaryayî gam ("hatin") > ga-man- ("gav"), Avestayî: gamen ("gav") pehlewî: gām ("gav") Farisî: gām ("gav") ... irZazakî: gam ("gav") kurmancî: gav ("gav") Kurdî (Soranî): gaw ("gav")Sanskrîtî: gácchati ("hatin, livîn")Înglîzî: come ("hatin")Latînî: venio (ez têm) Çavkanî: Cheung p.100, Horn p.198, Lubotsky Hevreh: zeman, amayene ya zazakî, peyamber

hevreha  soranî  ﮔاومێش(gamêş),  kurdiya  başûrî  gamîş  /  gamêş,  zazakî  gameş,  farisî  ﮔاومیش(gavmîş),  bi  farisiya  devokî  ﮔامیش(gamîş),  pehlewî  𒉈𒉈𒉈𒉈𒉈𒉈𒉈  (gawmêş),  ji  îranî,  têkilî  ga  (bi  farisî gav) û mih (bi farisî mîş) anku herfiyen "ga-mih". ܓܡܘܫܐ (gamoşa) ya aramî, جاموس (camûs) ya erebî, kömüş ya tirkî, გამეში (gamêşi) û კამეჩი (kameç'i) yên gurcî, գոմեշ (gomêş) ya ermenî, гомаш ya çeçenî... ji zimanên îranî hatine  wergirtin.

hevreha  soranî  ﮔان(gan),  farisî ﮔائیدن(gaîden),  pehlewî gaden,  ji  îranî

bi rêya fransî cannabis yan inglîzî cannabis ji latînî cannabis ji yûnanîya kevn κανναβις (> yewnaniya nûjen καννάβεις) ji îbrî ַנּבֹוסק

ji fransî yan inglîzî ּבשםji ֵנהק belkî ji sûmerî kanubi

Bi  esehî  nayê  zanîn  lê  belkî  hevreha  peyva  bi  maneya  "ceh"  ya  gelek  zimanan  be:  ermenî գարի(gari),  afrîkansî  gars,  almanî  Gerst,  holendî  gerst,  romanî  orz,  îtalî  orzo,  latînî  hordeum... ^hemû ji protohindûewropî^^gʰr^̥^iom.^

ji ga + asin / hesin, hevreha soranî ﮔاسن (gasin) yan ﮔائاسن (ga-asin), kelhurî gawesin, hewramî gawesin, farisî ﮔاوآهن (gav-ahen). Ga ji protohindûewropî gʷṓws, protoaryayî gawş-, hevrehên  kurmancî  golik,  gamêş,  garran,  manga,  gasin...  hevreha  avestayî  gawş-,  farisiya  kevn gav-,  farisî  ﮔاو(gav),  osetî  гъог  (gog),  sanskrîtî  गो(go),  albanî  gak,  ermenî  կով(kov),  rusî  говядо (govyado), toxarî ko, inglîzî cow, almanî Kuh, swêdî ko, yûnaniya kevn βοῦς (boûs), latînî bōs, fransî bœuf (> inglîzî beef), îrî bó... Asin / hesin ji protohindûewropî h₂eyos (madenek, bronz, mis,  paxir,  sifir),  protoaryayî  eyes-,  hevreha  sanskrîtî  अयस्(eyes:  bronz  yan  sifir),  avestayî  eyeh, pehlewî asîn, farisî آهن (ahen), latînî aes (eyes: bronz yan sifir; pare), inglîzî ore (kan,  maden)...

hevreha  gewr  ya  Kirmaşanî  û  ﮔبر(gebir)  ya  farisî,  hemû  ji  aramî  kepr  (1.  bêdîn  2.  gundî). Bi heman awayî paganus ya latînî jî hem maneya "gundî" û hem jî ya "bêdîn" dide. herwiha peyva  aramî serekaniya peyva  erebî  کافر(kafir:  kafir)  û  hevrehên  wê  yên  wek  kufir  û  kufran  e. Maneya berê ya "gawir" zerdeştî bû û ji aliyê fileyan ve bi aramî lê hatibû  kirin.

ji ermenî (ermeniya rojava) . Belkî ji peyva latînî "kaland/kalander" (salname)

têkilî  gazî  protohindûewropî:  gwerdh-  ("gazî  kirin,  hewar  kirin")  protoaryayî:  gard-  ("gazî, dengê bilind")Avestayî: gatha ("gazî; dua")Hotenî: rgnd- ("gazî, dengê  bilind") bektirî: gird- ("gazî, dengê bilind") Kurdî: gazî ("gilî, şikayet"), gazî ("gazî, dengê bilind")Zazakî: gazî ("gazî, dengê bilind")Ermenî: kardam ("gazî kirin") Welşî: gweddi ("dua") Çavkanî: Cheung p.106

ji fransî gazeuse, forma mê ji gazeux (gazdar, bigaz,  gazî)

têkilî  gazin  protohindûewropî:  gwerdh-  ("gazî  kirin,  hewar  kirin")  protoaryayî:  gard-  ("gazî, dengê bilind")Avestayî: gatha ("gazî; dua")Hotenî: rgnd- ("gazî, dengê bilind") bektirî: gird- ("gazî, dengê bilind") Kurdî: gazî ("gilî, şikayet"), gazî ("gazî, dengê bilind")Zazakî: gazî ("gazî, dengê bilind")Ermenî: kardam ("gazî kirin") Welşî: gweddi ("dua") Çavkanî: Cheung  p.106

ji îranî, hevreha din ya kurmancî gede, farisî ﮔدا (geda), ﮔودک (gûdek: lawik; xulam), pehlewî kodek (lawik; xulam)

ji îranî, hevreha din ya kurmancî geda, farisî ﮔودک (gûdek: lawik; xulam), pehlewî kodek (lawik)

hevreha farisî gep (gotin, axiftin) ji îranî

têkilî  -ga  /  -ge  ya  soranî,  ﮔاه(-gah)  ya  farisî,  gah  ya  pehlewî,  gaθu-  ya  farisiya  kevn,  -gatu  ya avestayî, गाि (gatu) ya sanskrîtî, гать (gati: rêk) ya rusî, гат/gat ya sirbî, hať ya slovakî, hemû  ji protohindûewropî գահ (gah) ya ermenî ji zimanekî îranî hatiye deynkirin.

ji protoaryayî gerdeyan grde-. Bo peyveke din jî ku -rdeya protoaryayî di kurdî de dibe - lbinêrin peyva al.

gel  +  -emper  Bi  zimanê  sûmerî  em  dibêjin  "ĝipar"  û  bi  akadî  "gaparû"  ji  bona  mergen / keşîşxane / xelwetxane. Yanî di dema Sûmeran da, "ĝipar"ek cihê civîna olperestan e; û herweha cihên olan gelemper in.

hevreha gerden û gewrî, ji îranî. -rd- di kurdî de dibe "l", binêrin gel, al, çil...

ji tirkî gemi, hevreha azerî gəmi, tirkmenistanî gämi, teterî gemi, ozbekî kema, qazaxî кеме (keme), hemû ji maktirkî kēmi yan gẹ̄mi. Peyva "gemî" ji mêj ve di kurdî de cih girtiye (li derveyî Bakurê Kurdistanê jî). "Keştî" van salên dawîn bi rêya soranî ji farisî hatiye. Li Başûrê Kurdistanê peyvên erebî "baxîre" û "sefîne" jî li kar in. "Vapor/bapor" jî ji zimanên ewropî hatine.

ji tirkî genç (genc), hevreha azerî gənc, teterî genç, hemû ji tirkiya kevn kenç ji maktirkî kēnç  ji  kēn-  (mezin  bûn)  ku  herwiha  serekaniya  peyva  tirkî  geniş  (fireh)  e  jî.  ji  heman  rehî:  qenc, kanc.

ji  îranî,  hevreha  soranî  ﮔهنجینه,  farisî  ﮔنجینهû  ﮔنج(genc),  pehlewî  genj.  كنز(kenz)  ya  erebî, գանձ(genc)  ya  ermenî  û  განძი(genci)  ya  gurcî  ji  zimanên  îranî  hatine  wergirtin.  خزینة(xezîne) ya erebî di bin tesîra peyva îranî de maneya xwe  wergirtiye.

Bi zimanê Sûmerî ji bo "gende" em dibêjin:1. genna 2. banda

ji latînî generalis (giştî, gelemper)

ji îranî,  hevreha  soranî ﮔهنم(genim),  farisî  ﮔندم(gendom),  pehlewî  û  pazendî  gentum, avestayî  geṇtum. Wek جندم(cendum) ketiye  erebî  jî (di  peyva جوزجندمde).

bi rêya fransî genre ji latînî genus (cûn, cûre)

hevreha soranî ﮔووپ / gûp, hewramî gip, farisî ﮔپ (gep: dev; axivîn) û كپ (kep: gep, alek)

ji îranî, hevreha farisî ﮔردان (gerdan), pehlewî gerten, têkilî gerrîn û gerrandin.

ji tirkî gerek, hevreha mongolî гэрэгэ (gerege: ferman, emir).

ji protohindûewropî gʷʰer-, têkilî र्मव (germ) ya sanskrîtî, ﮔهرم (germ) ya ûrdûyî, ջերմ (cerm) ya ermenî, θερμός (thermos) ya yewnanî, formus ya latînî û warm ya inglîzî, elmanî û holendî û varm ya swêdî û danmarkî.protohindûewropî gwher("germ, "germ  kerden") protoaryayîAvar: gerime("germ")Pehlewî: germe("germ") Farisî: germ ("germ")Belûçî: germ("germ")Osetî: gerin ("germ") Kurmancî: germ ("germ")Kurdî (Soranî): germ ("germ")Hewramî: germ ("germ") ... Zazakî: germ Sanskrîtî: ghermā ("germ")Ermenî: cerm ("germ")Yewnanî: therm ("germ")Latînî: formus ("germ")Almanî: warm ("germ")Înglîzî: warm ("germ") ... Çavkanî: Horn p.105, Watkins p.35, MacKenzie P.139, Etymonline

ji ermenî կար ("hêz, şiyan", xwendina peyvê bi ermeniya rojava "gar", bi ya rojhilat "kar"). Heman peyv serekaniya peyva kurdî "karîn" e jî. "-nas" dikare ji "-nas" (ji nasîn, şareza bûn) ya kurdî be lê misogerî nîne ji ber ku "gernas" kesekî "bihêz" e, ne kesekî "hêznas" e.

ger  +  -în  protoaryayî:gerr-  ("gerrîn")Hotenî:  gyr-  ("gerrîn")  serîkolî:  girs-/gerd  ("gerrîn") Frensî: -gerd- (rehê lêkera geşten anku gerrîn, pehlewî weşt- > geşt)Kurmancî: gerrîn/gerr-- ("gerrîn") Kurdî (Soranî): gerran/gerr-- ("gerrîn") Zazakî: gêrayene/gêr- ("gerrîn") Çavkanî: Cheung  p.105Herweha  bi  zimanê  Sûmerî  em  dibêjin  "gur"  ji  bo  "gerîn,  vegerîn,  guherîn"  .  Yânî kokê peyva kurd "gerîn" ji sumerî  hatî.

bi rêya inglîzî yan frensî ji îtalî ghetto

ji tirkî gövde, bi tirkiya navîn gevde, kevde, tirkiya kevn kövtüŋ

hewvreha farisî ﮔوهر (gowher, gewher), pehlewî gōhr, gōhar, sanskrîtî गोर (gotra)... ji protoaryayî.  جوهر(cewher)  ya  erebî  ji  îranî  hatiye  wergirtin  û  paşî  bi  rêya  erebî  li  gelek  zimanan belav  bûye  (cevher  ya  tirkî,  ջոհար/coher/  ya  ermeniya  navîn...)  û  dîsa  li  kurdî  (cewher)  û farisî  (جوهر/cevher/)  vegeriye.  Lê  bi  forma  xwe  ya  îranî  jî  -  bêyî  rêya  erebî  -  li  hin  zimanan  belav bûye: aramiya cuhiyan גוהר (guher), ermenî գոհար (gohar), gurcî გოარი (goari), tirkmenistanî göwher... ji kurdî yan farisî ketiye erebî lê ji ber ku di erebiya standard de "g" nîne, bûye "cewher". Paşî di bin bandora erebî de wek "cewher" li kurdî û farisî jî vegeriye. ji erebî jî ketiye tirkî lê ji ber ku... di tirkî de "w" nîne, bûye "cevher". Mesela "gûz" û "ceviz"ê jî eynî ye. Di kurdiya û farisiya kevn de gewz- bû. ji kurdî yan farisî ketiye erebî û dîsa "g" bûye "c". Paşî ketiye tirkî jî û "w" bûye "v". ji eynî rehî: guhar(k).

ji protohindûewropî, gʰrewos, bide ber almanî grau, inglîzî grey / gray, fransî gris, ermenî գորշ (gorş)... ji heman rehî: gewre.

ji soranî ji gewr ji protohindûewropî. ji xwe ji aliyê etîmolojî ve jî "gewre" ji "gewr" tê. Pêşî ew ji kesên sergewr/serspî re hatiye bikaranîn, paşî hêdî-hêdî maneya mirovên mezin daye û jê belav bûye û êdî di soranî de maneya her tiştê mezin dide. Binihêre¿ gewr

ji protoaryayî gereh-, hevreha avestayî gereh-, pehlewî gerûk, farisî ﮔلو (gelû / gulû), soranî ﮔهروو / gerû, hewramî giłuwe (gewrî), sanskrîtî gele-. herwiha hevreha kurmancî gelî (dol, newa, nihal, navbera du çiyayan) û hewramî giłuwê (gelî).

protoaryayî:gaz- ("gezandin, gestin; pê vedan")Farisiya Kevin: gc- ("pê vedan; gestin, gezandin") Alm.: BissPûnjabî: gšt ("gestin, gezandin; pê vedan") Farisî: gazidan ("gestin, gezandin; pê vedan"), gazā ("ajelek pêveder")Belûçî: gast ("gestin, gezandin") ir Kurmancî: gestin ("gezandin, gestin")Zazakî: gāz ("gestin, gezandin")

ji protoaryayî gerş-, hevreha parsî geş-, sogdî wxeş-, soranî ﮔهش (geş), sanskrîtî ghŗṣuh- / ghŗvi-. herwiha bide ber sûmerî "ĝeš-bar" ji bo "agir". Herweha peyva sûmerî "bar" "berdan, agir kirin" e.

ji farisî  ﮔشت(geşt),  dema  borî ji ﮔشتن(geşten:  gerrîn)

hevreha  farisî  ﮔیدی(gîdî:  bêedeb,  deyûs, bêexlaq)

ji aramî ܓܕܝܝܫܐ (gidîşa / gidîşo), hevreha îbrî גודש (godêş), erebî كدس (kuds)

ji îranî, hevreha farisî ﮔشنیز (gişnîz), pehlewî gişnîz. kişniş ya tirkî ji zimanên îranî hatiye wergirtin.

hevreha farisî ﮔل(gil), pehlewî gil, belkî ji îranî lê herwiha belkî hevreha peyva "qîr", bi rêya erebî ji akadî  qiru.

Etîmolojiya  kîteya  yekem  gi-  nayê  zanîn  lê  kîteya  duyem  "-lîz,  -lêz,  -rîz,  -rêz"  ya  têkilî  "-rêj- "  ya  rehê  dema  niha  ji  lêkera  "rêtin,  riştin"  e,  hevreha  farisî  ریختن(rîxten),  rehê  dema  niha  "- rîz-", ji  îranî.

hevreha gaêze ya avestayî, ﮔیس(gîs) û ﮔیسو(gîsû) yên farisî, хъис (xyîs) ya osetî ji protoaryayî ... .

jikurdi, têkilî gindirrîn, gilovirr, gund, govend, gog ku eslen hemû ji maneya girrovirr tên.

hevreha  soranî  ﮔرد(gird),  farisî  ﮔرد(gird),  ji  îranî,  belkî  herwiha  sanskrîtî  ग्नगरर(giri),  rûsî  гора (gora) û yûnanî δειράς (deiras), ji protohindûewropî  gwerʰ-

ji protohindûewropî gʷréh₂us, hevreha gir, gird, giring û girs yên kurmancî, ﮔران (giran) ya  soranî  û  farisî,  giran  ya  zazakî,  geran  ya  pehlewî,  gowro  ya  avestayî,  gurû  ya  sanskrîtî,  gravis ya  latînî  (>  grave  û  grief  yên  inglîzî  û  fransî),  βαρύς  (barûs)  ya  yûnaniya kevn...protohindûewropî gwere- ("giran") protoaryayî: gira-Avar: gowro- ("giran")Pehlewî: geran ("giran") Farisî: giran ("giran") Kurmancî: giran ("giran")Kurdî (Soranî): giran ("giran")Hewramî: gur ("giran") Zazakî: giranSanskrîtî: gurū ("giran")Yewnanî: barus ("giran")Latînî: gravis ("giran") ...

ji  farisî  ﮔرفت(girift:  girt, asê kir) ji  ﮔرفتن(giriften:  girtin,  asê  kirin)

ji protohindûewropî gel- / gle-u (girrovirr, gogirr, gilover), hevreha gilor ya zazakî, pehlewî gird, gulika ("girrovirr) ya sanskrîtî, γλοιός (gloyos) ya yûnaniya kevn, globus, glus, galla, glis, glutis, gluten yên latînîÇavkanî: Lubotsky