ji inglîzî AIDS, kurteya acquired immune deficiency syndrome

ji zimanê alewtî Alyeska (welatê mezin, parzemîn)

ingliziya kevn ælf (yazde) û rǣd (şîret)

ji navê gerryarekî îtalî (Amerigo Verpucci)

ji  erebî  أرسطو(Erisṭû)  ji  yûnanî  ἄριστος  (áristos:  baştirîn,  herî  baş)  +  τέλος  (têlos:  armanc, mebest, merem, mexsed, hedef, niyet,  telos)

ji yûnanî ἄριστος (áristos: baştirîn, herî baş) + τέλος (têlos: armanc, mebest, merem, mexsed, hedef, niyet, telos)

bi rêya fransî Argentine yan inglîzî Argentina ji spanî Argentina ji latînî argentum anku diravê (asinî)

ji  yûnanî  Ἀσία  (Asiya)  ji  yûnaniya  mîkenî  Aswiya  ji  hîtîtî  Aşşuwa-  (bakur-rojhilata  Anadolê) yan jî ji akadî esû (rojhilatin).

hevreha farisî آذربایجان (Azerbaycan) ji erebî أذربیجان (Aẕerbeycan) jipehlewi Atupatekan jihexamenisi ji navê kesan Adurpat- (bi agir parastî), binêre: adir / agir û payîn / parastin.

ji fransî à la ... (li gor) + erebî şerqî (rojhilatî)

(di klasîkan de bi maneya "av") ji farisî آب (ab) ku hevreha av ya kurmancî ye.

(tebax, meha heştem ji salnameya romî) ji erebî آب (ab) ji aramî ܐܒ (ab) ji îbranî אב (ab, av) ji akadî 𒉈 (abu)

ji latînî abesse (ne hazir bûn, li dûr bûn > inglîzî absent

(livelihood  |  geçim,  maişet)  ji  erebî  عبور('ebûr:  derbasbûn,  borî).  Bo  guherîna  dengê  eyn e bi a bide ber aqil yan alif. Bo guherîna maneyê ji "derbasbûn"ê bo "debar"ê bide ber farisî guzeran (debar) ji rehê dema niha -guzer- yê lêkera guzeşten, guzerîden.

bi rêya inglîzî aboriginal yan Aboriginal ji latînî ab origine (ji destpêkê ve, ji serî ve)

bi rêya inglîzî abort ji latînî abortus ji aboririji ab- + oriri

(economy  |  ekonomi,  iktisat)  hevreha  soranî  ئابۆری(aborî),  ji  zimanekî  samî,  bo  nimûne ji erebî (binêrin "abor" li jor) yan ji aramî ܥܒܘܪܐ(ibûra / ivûra: berhem, ber, dexlûdan, xurak, xwarin, aborî, deramet), hevreha akadî 𒉈 (ebūru BURU14: xerman), îbrî עבור (abor: ji ber, bermayî,  berhem),  têkilî  erebî  عبر(ebere:  borîn,  derbas  bûn).  ji  eynî  rehî  belkî  herwiha:  borîn/ buhirîn û borandin / buhirandin yên kurdî.

hevreha tirkî acur, erebî آجر (acurr), farisî آﮔور (agûr) / آجر (acur), aramî ܐܓܘܪܐ(ağora), ermenî ագուռ (aguṙ), gurcî აგური (aguri), akadî 𒉈𒉈𒉈𒉈 (agurru, ukurru Ù.KU.RU.UM)... jirojhilati.

ji fransî adapté ji adapter, têkilî adaptor

herwiha azar bi rêya erebî آذار (ażar) yan jî yekser ji îbranî yan ji aramî אדר (eder) ji akadî edderu. Texmîna ku "adar" ji "av-dar" anku "biav, têrav" be etîmolojiya gelêrî ye (bidin ber avrêl).  Piraniya  navên  mehên  din  jî  yên  kurdî  û  zimanên  din  yên  Rojhilata  Navîn  bi  rêya  îbrî  yan aramî ji akadî ne: sibat, nîsan, ayar, temûz, ab, îlon, çirî,  kanûn.

(bravo  |  aferin)  hevreha  soranî  ئافهرین(aferîn  û  hwd.),  farisî  آفرن(aferin  û  hwd.),  pehlewî 𒉈𒉈𒉈𒉈𒉈 (āfrīn: pesn, meth, sena), avestayî āfrīnāmi (pesn didim), ji îranî, herwiha têkilî peyva afirandin. Aferin ya tirkî, عفارم (efarem) ya erebiya devkî, աւրհնեմ (awrhnem) / օրհնեմ (ōrhnem) yên ermeniya kevn û օրհնել (ōrhnel) ya ermeniya nû ji zimanên îranî hatine wergirtin. ji eynî rehî: nifrîn.

(fair, just | adil) ji erebî عادل ('adil), têkilî edil û edalet

jihurri an-an-isḫə e ku herwiha serekaniya akadî ananīḫu, ermeniya kevn անանուխ (ananux),  ermeniya  nû  անանուխ,  aramî  נענע(nene),  siryaniya  kevn  ܢܢܥܐ(nana),  erebî  نعناع(nena),  îbranî  נענע(nene),  kurdî  nane  /  nene,  tirkî  nane,  ermenî  նանա(nana)...  Binihêre¿  anix.

ji  ermenî  անանուխ(ananux)  jihurri  an-an-isḫə, hevreha akadî ananīḫu ku bi ketina "a" ya destpêkê serekaniya peyva "nane" ya bi rêya erebî ji aramî ye. Binihêre¿ "nane".

bi  rêya  soranî  ئاراییش(arayîş)  ji  farisî  آرایش(arayiş)  ji  "-ara-"  ku  rehê  dema  niha  ji  lêkera آراستن(arasten:  xemilandin)  e  +  -îş

(address | adres) ji fransî yan inglîzî address

ji  inglîzî  yan  ji  fransî  arsenal  ji  îtalî  arsenale  ji  erebî  الصناعةدار(dar  eṣ-ṣinaet:  kargeh, karxane)  ji  دار(dar:  cih,  -geh,  -xane)  +  صناعة(ṣinaet:  huner,  pîşe,  pîşesazî,  senet,  sinet).  Ketina D ji destpêka peyvê ji hindê ye ku D (li berî konsonantan "de") di frensî û îtalî de pêşpirtika diyarîtiyê ye (wek inglîzî "the", erebî "el") û wisa hatiye texmînkirin ku di peyva "dar eṣ-ṣinae" de jî D ew pêşpirtik e loma ji peyva xwerû hatiye  avêtin.

ji  fransî  arsenic  ji  yûnanî  αρσενικόν  ji  erebî  الزرنیخ(el-zernîx)  ji  îranî,  hevreha  farisî  زرنیخ (zernîx), têkilî zer û zêrr.

hevreha farisî  آستان(astan  -  binêrin:  asitan)  û  آستانه(asitanê  -  binêrin:  asitan),  ji a-  (pêş  - binêrin a-nîn, a-vêtin) + stan- (rawe-standin, rawe-stîn) ji protohindûewropî steh₂-  (rawestîn, sekinîn), ku herwiha serekaniya peyvên kurdî stûn, westandin / westîn, rawestandin / rawestîn,  îstgeh...  ji  heman  rehî  bi  maneya  "rawestîn,  sekinîn"  avestayî  hişteyti,  sanskrîtî  ग्निष्ठग्नि (tíṣṭhati), yûnaniya kevn ἵστημι (hístēmi), latînî stō, inglîzî stand, rûsî стоять (stoyati), almanî stehen,  danmarkî  /  norwecî  /  swêdî  stå,  albanî  shtoj,  lîtwanî  stóti...  Obstacle  (asteng)  ya  inglîzî jî bi rêya fransî ji latînî obstaculum e ku ji bi heman awayê "asteng"a kurdî ji (ob li pêş +) stō (rawestîn, sekinîn hatiye  çêkirin.

hevreha  din  ya  kurmancî  eyne,  soranî  ئاوێنه(awêne),  farisî  آیینه(ayîne/ayînê),  pehlewî adênek, avestayî evi-deyenek ji evi- (pê, bi) + dey-, dî- (dîtin), hemû ji îranî. Wek ayna ketiye tirkî. ji eynî rehî: wêne.

ji îranî, hevreha ayîn ya kurdî, آیین (ayîn) ya farisî, ewδēn ya pehlewî ji ewiδayana- ya avestayî ji -ewi (ve, ber bi ... ve) + -day (dîtin; nerîn)

(ordinary | basit, sıradan) ji erebî عادي ('adî) têkilî edet, adet

aşt + -î, hevreha avestayî axştî, pehlewî aştî, farisî آشتی(aştî), ji protoaryayî Hakştî ji protohindûewropî he-ksti- (pergal, sîstem, nîzam, rêz) ji kes- (rêz kirin, dirist kirin, danîn) ku herwiha serekaniya κόσμος (kosmos, pergala dinyayê) ya yûnaniya kevn  e.

(esmer, qemer, rengê tarî) yan ji navê miletê afar li rojhilata Afrîkayê yan jî bi rêya zimanekê tirkîkî (havar) ji ermenî խավար (xavar: tarî) ji ermeniya kevn խաւար (xawar) ji îranî,  bide  ber  pehlewî  xvāwar,  xʷāpar,  farisî  خاور(xaver:  rojhilat,  berê  bi  maneya  rojava),  têkilî xor, xorawa,  xorhelat.

(to create | yaratmak) ji îranî, hevreha farisî آفریدن (aferîden), pehlewî afrîten, herwiha hevreha aferîn û nifrîn yên  kurmancî

(creature | yaratık) afirandin - -in +  -î

ji protoaryayî a-hverene ("ya ku xwarinê dide"), ji a- + protohindûewropî swel-: xwarin), hevreha din ya kurmancî axur, pehlewî axwerr-, farisî اخور (axûr). Heman peyv ketiye ermenî û tirkî jî, bi tirkî  ahır.

(jin,  hurmet,  xanim)  ji  erebî  عورة(ewret:  rûsî,  tazîtî;  kêmasî,  netemamî,  êb),  ji  îbranî  ערוה (êrweh) ji ערה (rh: rûs bûn, tazî bûn), hevreha akadî ûru (cihên edeb yên jinan). Sebebê guherîna "w > f" di kurdî de ji ber hindê ye ku ev peyv bi rêya farisî yan jî osmanî ketiye kurdî û di wan herdu zimanan de "w" ya erebî dibe "v". ji ber dengê "r" yê li peyv "v", "v" bûye "f". Guherîna  dengê  "eyn+  e"  bo  "a"  di  kurdî  de  diyadeyeke  berbelav  e:  erebî  eql  >  kurdî  aqil,  erebî eleq > kurdî alif. ji eynî rehî: ar (namûs, şeref,  şerm).

ji îranî, hevreha soranî ئاﮔا (aga), farisî آﮔاه, pehlewî akah, îraniya kevn a-kaθa-, ji ka (hay, agah)

ji  têkilkirina  du  rehên  cuda  yên  protohindûewropî:  "ag-"  ji  h₁ngʷnis  (agir)  û  "-r"  ji  h₁eh₂ter- (agir).  ji  rehê  yekem  ve  hevreha  sanskrîtî  अग्नि(agní),  hîtîtî  𒉈𒉈𒉈𒉈  (a-ak-ni-iš),  rûsî  огонь  (ogóni), lîtwanî ugnis, latînî ignis... ji rehê duyem ve hevreha zazakî adir, hewramî ayir, farisî آذر(azer) /  آدر(ader)  û  آتش,  pehlewî  atur,  avestayî  𒉈𒉈𒉈𒉈𒉈  (aterş),  lurrî  teş,  osetî  арт  (art),  sanskrîtî  अथर्वन् (athervan), ermenî այրեմ (ayrem: sotin), sirbî ва̏тра (vatra: agir), çekî vatra, albanî vatër, îrlendî áith, weylsî odyn, umbriyayî atru, belkî latînî āter (reş,  tarî)...

bi rêya fransî agitation ji latînî agitatio ji agitere

bi rêya soranî ئاههنگ(aheng) ji farisî آهنگ(aheng) ku wek ahenk ketiye tirkî jî, ji farisî هنگ(heng: wezn, pîvan). Di kurmancî de (û ihtimalen di soranî de jî) peyveka nû ye û di nav xelkê de peyda nabe.

ji  farisî  آهو(ahû:  xezal),  hevreha  kurdî  (soranî)  ئاسک(ask:  xezal),  avestayî  asû  (beza,  lezgîn), sanskîrî asûk, latviyayî  ašu

bi rêya fransî agent /ajan/ ji latînî agens

ji  soranî  ئاژهڵ(ajeł)  ji  tirkî  evcil  (kedî,  malovî  -  ji  ber  ku  ajel  berê  bi  maneya  "sewal"an  li  kar bû) ji "ev" (mal) + "-cil" ("-î). Bo guherîna "c" bi "j" bide ber zazakî "roc" lê kurmancî û soranî "roj". Yan jî dîsa bi rêya soranî ji erebî حشرة (ḥeşeret > ḥeşer > aşer > aşel > ajel - bo guherîna "ḥe-" bi "a" bide ber "asin /  hesin").

bi rêya inglîzî yan frensî agenda ji latînî agendus (tişta/ê ku divê bêt kirin) ji agō (ez dikim)

herwiha ajne, ajnê, aşne, sîno, hevreha zazakî asnaw, farisî شنا (şina), avestayî sna-, sanskrîtî  sna-,  bengalî  সাতার(sāṁtār),  îrlendî  snámh,  skotî  snámh,  îrlendiya  kevn  snáïd...  ji protohindûewropî sneh₂- ku herwiha serekaniya navê peyva protohindûewropî néh₂us (keştî) ye ku paşhatiyên wê di gelek zimanan de hene: latînî navis, yûnaniya kevn ναῦς (naûs), sanskrîtî नौ (nau) û नार् (nāva), avestayî 𒉈𒉈𒉈𒉈𒉈𒉈𒉈 (nauuāza-: keştîvan), hexamenişî 𒉈𒉈𒉈  (nāva: keştî), pehlewî û partî nwz (nawaz: keştîvan), farisî ناو (nav: belem, keştî). Di bin tesîra etîmolojiya gelêrî de bûye avjenî (heçku ji "av + jenîn"ê be). Li gelek deveran cihê xwe daye melevanî yan sobanî yên esil-erebî.

ji protohindûewropî h₂eǵ-, protoaryayî aza-, hevreha 𒉈𒉈𒉈𒉈𒉈𒉈 (azaiti) ya avestayî, sanskrîtî  अजग्नि(ájati),  ermeniya  kevn  ածեմ(acem),  yûnaniya  kevn  ἄγω  (ago),  latînî  agō,  swêdî åka... Heman peyv ihtimal e ku serekaniya hêga (zevî) ya zazakî ye jî. Ajaa ja fînî û ajama ya estonî bi ihtimaleke mezin ji protohindûewropî, bi taybetî ji protoaryayî hatine deynkirin.

ji fransî académicien, têkilî akademî, akademîk, akademîker

ji  tirkî  ekinci  (cotkar,  tovçîn)  ji  ber  ku  cotkar  ne  koçer  in  yan  jî  dîsa  ji  tirkî  akıncı  (talanker) lê wateya vê li maneya "akincî"  nayê

bi  rêya  fransî  acrobate  yan  inglîzî  acrobat  ji  yûnanîya  kevn  ακροβάτης  (yê  ku  bi  sertilên piyan dilive) ji ακροβατέω (livîna bi sertilên piyan) ji άκρον (gupik) + βατής (yê ku didewisî, diniximîne) ji βαίνω (meşîn, gav  avêtin)

Li gor homonîm û sînonîm ji akro- + onîm hatiye duristkirin ku ew jî ji yûnanîya kevn in: ἄκρος (tûj, bilind) + ὄνομα (nav)

Bi şêweyê aksan bi rêya fransî accent û bi awayê aksent, eksent, eksint bi rêya inglîzî accent, herdu jî ji latînî ad- + cantus (stran)

ji inglîzî action li gor bilêvkirina frensî

bi rêya inglîzî actor yan frensî acteur ji latînî actor ji actus (çalakî, xebat, kar, kiryar) ji agere (kirin)

"aktîv" bi rêya inglîzî, "aktîf" bi rêya fransî, herdu ji latînî, têkilî agere (xebitîn)

ji îranî, hevreha kurmancî yaqût (bi rêya erebî) û pehlewî yakend.

hevreha  soranî  ئااڵ(ała),  farisî  علم(elem),  hemû  ji  erebî  علم(elem:  ala;  nîşan,  îşaret),  têkilî elamet. Bo hin peyvên din jî ku tê de "e-" ya erebî (eyn + e) di kurdî de dibe "a-" binêrin "alif, aqil". Bo ketina M ji dawiyê bide ber kurmancî "zik" û farisî şikem.Etîmolojiyeke din ya ihtimal dikare "ala/ela" (rengîn) ya ji tirkî be. herwiha dikare were texmînkirin ku ji erebî اعالء (elai: bilindtir, berztir, balatir) be ku forma berhevdanê ji rengdêra عالي (alî: bilind, berz, bala) ye. Têkiliya peyva "ala" bi "al/alî" (rex, teref, hêl) ya kurdî ve nîne, ew etîmolojiya gelêrî ye ji ber ku bi "-a" di kurdî de rengdêr tên çêkirin, ne  navdêr.

hevreha farisî آلودن (alûden), ji îranî.

bi rêya fransî alarme yan inglîzî alarm ji îtalî "all arme (dest biavêjin çekan / sîlehan)

hevreha  tirkî  albatros,  farisî  آلباتروس(albatros)  ji  inglîzî  albatross  jiportugali  albatroz (albatros)  ji  guherandina  alcatraz  (qetres)  ji  erebî  القطرس(el-qetres)  di  bin  tesîra  albus  (spî)  ya latînî  de.

ji  erebî  عالم(alem),  hevreha  aramî  ܥܠܡܐ(alema:  serdem,  dewran,  heyam;  alem,  dinya)  û îbrî עולם(olam)

bi rêya osmanî ji farisî ji alem + berzah

bi rêya fransî allergie ji elmanî Allergie ji yûnanîya kevn

hevreha elektrîk ji fransî yan ji inglîzî