Bi  maneya  "ê  ku,  yê  ku"  ji  protohindûewropî  éy,  hevreha  avestayî  𒉈𒉈  (yō),  sanskrîtî  यद्(yád), yûnaniya  kevn  ὅς  (hós),  ἥ  (hḗ),  ὅ  (hó),  latînî  ea,  id,  is,  inglîzî  the,  almanî  er,  slavoniya  kevn  ижє, єижє...-

bi metatezê, hevreha êkcar û yekcar ji yek + car

ê + dî, bide ber soranî îtir ji î + tir yan hevreha partî edyan, ji îranî

ji tirkî yan jiazeri el (xelk), bi tirkiya kevn él (war, welat, hoz, eşîr), hevreha tirkiya niha il (wîlayet, parêzgeh). Wek ایل (îl) ketiye farisî jî. ji aliyê etîmolojî ve ne têkilî aîle û ehl e ku ev herdu ji erebî ne.

ji tirkî yelek ji tirkiya kevn yél- (pif dan, pif kirinê). ji eynî rehî: cil, cilik, jîle.

ji tirkî yemiş. Bo guherîna "ye-" bi "ê", bidin ber êm, êk.

ji tirkî emzik ji lêkera emzirmek ku formeke kevn ji lêkera emdirmek mijandin e

hevreh kelhurî îre, kurmancî here / hire jikurdi î- (ev, vê) + der + -e

bi  rêya  soranî  هێرش(hêriş),  kurdiya  başûrî  hüriş,  hêriş,  yekser  yan  bi  rêya  farisî  یورش(yûriş), hemû ji tirkî yürü(yü)ş (meş; êriş, hicûm, pelamar) ji yürümek (meşîn, bi rê ve çûn; êriş kirin, hicûm  kirin)  yan  ji  zimanekê  din  yê  tirkîkî.  Bo  ketina  Y  ji  destpêka  peyvên  ji  tirkî  wergirtî  binêre: aprax, erpîze, ol, oldaş. Bo guherîna Y bi H di peyvên ji tirkî wergirtî de binêre:  hêwaş.

ji yûnanî ἔργον(xwendin ergon); xebitîn, karkirin

Hevreha ext (pîs, kirêt, nexweş) ya pehlewî û -extî (bijan) ya avestayî, ऋक्ष (ṛḱ ṣa: bijan) ya sanskrîtî, hemû ji protohindûewropî. Wek ախտ (ext: êş, nesaxî) ketiye ermenî jî.

herwiha  êste,  hevreha  kelhurî  êse,  Kirmaşanî  îse  ji  îranî  î-  (ev,  vê)  +  bi  metatezê  sat  ji  erebî saet. Bide ber dîsa,  ewsa.

hevreha soranî ههتیو(hetîw), farisî یتیم(yetîm), hemû ji erebî یتیم(yetîm), hevreha îbrî יתום (yeṯom), aramî ܝܬܡܐ (yesma). Bi esehî nayê zanîn lê belkî sêwî ya kurdî jî yesma ya aramî ye, bi guherîna M bi W ku di kurdî de diyardeyeke berbelav e (bide ber yetîm --> soranî hetîw) û bi metatezê anku guherîna cihê dengan di peyvê de.

ji  erebî  اتون(ettûn)  yan  yekser  ji  aramî  ܐܬܘܢܐ(ettûne:  firrin,  agirgeh)  ji  akadî  𒉈𒉈  (etūnu, utūnu  U.MU)  ji  sûmerî  𒉈𒉈  (udun).  Di  kurdî  de  bêhtir  di  zimanê  nivîskî  de  peyda  dibe,  li  herêma torê  berê  ji  ber  çê  kirina  kilsê  ku  pê  hêtan  spî  bikin  hêtûn  dihatine  çêkirin.  Bi  agirekî  xwert  kevir dişewitandin û kils jê çê  dikirin.

ji peyvek hindoewropî ya bi wateya "dereng" ku herwiha serkaniya "evening" ya inglîzî, "Abend" ya elmanî û "afton" ya swêdî ye.

êvar + -a + în + -ê, bide ber azerî cümə axşamı ("pêncşem", herfiyen "êvara înê") ji cümə (în) + axşam (êvar) + -ı

ji peyvek hindoewropî ya bi wateya "dereng" ku herwiha serkaniya "evening" ya inglîzî, "Abend"  ya  elmanî  û  "afton"  ya  swêdî  ye.  Bi  pehlewî  êbêreg  bû,  bi  hind  û  ewropî  epi.  Bi  soranî êware  ye.

ji navê xelîfê umawiya Yazîd (Êzîd) bin Muawiya.

ji protohindûewropî aidh- / idh- (şewitîn; agir), protoaryayî eyd-, avestayî eêsme- (êzing), pehlewî êsm-, (h)êzim-, farisî ‫هیزم‬ (hîzum), soranî ‫هێزم‬ (hêzim), hewramî hêzimê, zazakî eyzimi, îzimi, sanskrîtî एध (édha), latînî aedes, yûnanî αἶθος (aithos)... Lê herwiha bidin ber akadî iṣu, îbrî ‫צ‬ ֵ‫ע‬ (ʿēṣ), ugarî ʿṣ...